Spiunazhi ....

[Uarda]

Spiunazhi
Nga gazeta Shqiptare.
---------------------------------
Dëshmia e Avdul Banushit:
- "Zv /sekretari i Departamentit të Shtetit për Ballkanin, Zhozef Shisko, i tha Vasil Gërmenjit: Nuk ju ndihmojmë dot, ju jeni terroristë"

"Ja pse nuk na mbështeti SHBA për rrëzimin e Enver Hoxhës" .

Dashnor Kaloçi

Në pjesën e parë të këtij shkrimi të botuar në numrin e së dielës u njohëm me një biografi të shkurtër të Avdul Banushit, 75-vjeçarit që dëshmon eksluzivisht për Gazetën. Avduli u lind në vitin 1927 në fshatin Golem të Gjirokastrës dhe gjatë viteve të luftës ai u angazhua me rininë e Ballit Kombëtar në qytetin e Durrësit ku vazhdonte gjimnazin. Në vitin 1943 ai u arrestua nga Gjermanët dhe u dërgua në kamet e shfarosjes në Prishtinë, Landsberger e Dakau, nga ku u lirua në prillin e 1945-ës. Më 20 tetor 1945 ai u kthye në Shqipëri dhe pas pak ditësh u arrestua në fshatin e tij në Golem, i akuzuar si agjent i anglo-amerikanëve dhe u dënua me 18 vjet burg. Në 1961 ai u lirua nga burgu dhe u internua në qytetin e Fierit ku u arrestua përsëri dhe u izolua në qelitë e Degës së Brendshme, ku që natën e parë u arratis që andej duke prerë hekurat me sharrë. Po atë natë ai u arratis për në Greqi ku më pas fitoi azilin politik dhe në 1962 shkoi në SHBA.

Zoti Avdul, si munde të largoheshe nga Greqia për në SHBA?
"Në 10 dhjetor të vitit 1961 nga Athina ku më bënë procedurat hetimore më çuan në kampin e Llavrosit ku ndodheshin shumë emigrantë politikë nga vende të ndryshme të Evropës Lindore. Atje ishte një komisjon i posaçëm që merrej me kordinimin e tyre dhe nëpërmjet atij komisioni unë fitova të drejtën për të shkuar në SHBA si azilant politik. Pas kësaj më 11 dhjetor 1961 u nisëm me një anije nga Porti i Patras dhe më 31 maj 1962 mbërritëm në New York"

Me çfarë u morët fillimisht në SHBA?
"Nëpërmjet disa miqve të mij shqiptarë që i kisha telefonuar më parë nga Greqia u sistemova në punë si kamarier dhe më pas me ndihmën e Profesor Stavro Skëndit përfundova shkollën në Robert Kolexh".

A u angazhuat në partitë politike të mërgatës antikomuniste që vepronte në SHBA?
"Që kur shkova atje pashë se mërgata antikomuniste shqiptare ishte shumë e përçarë dhe kishte tre parti të Ballit Kombëtar, tre të Legalitetit dhe një të Bllokut Indipendent. Ndonëse pata shumë oferta nga krerët e tyre për të aderuar në ato parti, si fillim unë qëndrova disi i mënjanuar prej tyre".

A i ndiqje zhvillimet politike që ndodhnin në Botë e në Shqipëri?
"Patjetër, zhvillimet politike në Botë dhe në Shqipëri ndiqeshin me mjaft interes nga e gjithë mërgata politike shqiptare. Në janarin e vitit 1970 kur filluan në Varshavë bisedimet amerikano-kineze, ne i pritëm me mjaft interes. Ky interes na u shtua së tepërmi nisur dhe nga fakti se qeveria shqiptare nuk e priti mirë atë lajm dhe ishte tepër e shqetësuar për ç'ka po ndodhte me Kinën, që e kishte të vetmin shtet mik ku mbështetej. Pas kësaj në mes Shqipërisë e Kinës nisën kontraditat e para, gjë e cila në atë kohë dukej se i interesonte edhe amerikanëve".

Ku e shikonte mërgata politike shqiptare interesin konkret në bisedimet amerikano-kineze?
"Kur nisën ato bisedime ishte më se e natyrshme se nuk mund të mos kishte një rishikim të politikës amerikane edhe ndaj Shqipërisë, prandaj mërgata politike shqiptare i ndiqte me mjaft shqetësim ato zhvillime".

Ku konsistoi realisht rishikimi i politikës amerikane ndaj Shqipërisë, pas kontraditave të saj të para me Kinën?
"Hapi i parë që ndërmori qeveria amerikane, ishte veprimi për të shpërndarë Komitetin "Shqipëria e Lirë". Nga shumë prej nesh ky veprim u keqkuptua, por ai ishte një hap i zgjuar i SHBA-së për përmirësimin e mardhënieve me Tiranën. Por Enver Hoxha ishte tepër kokëfortë, ai jo vetëm që nuk kishte ndërmënd të përmirsonte mardhëniet me SHBA-në, por u përkundrazi, u acarua dhe me Kinën që po i afrohej Amerikës. Si rezultat i këtij qëndrim që mbajti Tirana, amerikanët kundërvepruan duke rinjohur Komitetin "Shqipëria e Lirë" dhe duke e financuan atë. Pas kësaj pati një ripërtëritje të të gjithë organizatave që përbënin atë Komitet dhe qeveria amerikane duke e njohur si të vetmin përfaqësues të emigracionit antikomunist në Botën Perendimore, e përkrau atë dhe politikisht".

Pas rinjohjes së Komitetit "Shqipëria e Lirë", çfarë hapash ndërmori ai?
Me rinjohjen e Komitetit, ish-Kryetari i saj Dr. Rexhep Krasniqi, Prof. Vasil Gërmenji, ish- zv / kryetar i Komitetit "Evropa e Robëruar" dhe disa të tjerë vendosën që të krijonin organizatën "Fronti i Rezistencës Antikomuniste Shqiptare", e cila kuptohet do të ishte ilegale. Pas këtij vendimi u muarën kontakt (me telefona e fax) me disa grupe emigrantësh shqiptarë në SHBA, Francë, Bruksel, Romë etj, të cilët pranuan të antarsoheshin aty dhe filluan krijimin e komisjoneve".

Pse do krijohej në mënyrë ilegale kjo organizatë?
"Organizata ishte ilegale sepse për të qenë legale duhej marrë leja e nevojshme në bazë të programit që paraqisje. Për ta bërë atë legale, Prof. Vasil Gërmenji shkoi në Uashington dhe takoi zv / Sekretarin e Departamentit të Shtetit për Ballkanin z. Zhozef Shisko, të cilit i parashtroi planin e organizatës. Z Shisko i tha Gërmenjit që hë për hë nuk duhej bërë asnjë veprim. Në atë takim merrte pjesë dhe Majori Tomas Smith i ngarkuar me emigracionin antikomunist shqiptar, i cili e dinte mjaft mirë gjuhën shqipe dhe e fliste në dialektin shkodran. Ai kishte jetuar disa vjet në Shqipëri pasi babai i tij kishte qenë konsull në Shkodër, në kohën e Zogut. Z. Smith i tha Vasilit se organizata që kishin krijuar nuk kishte asnjë platformë politike dhe ishte organizatë terroriste. Dhe si e tillë ajo nuk mund të pranohej as për parti politike, sepse ishte Front, nga që kishte katër parti të tjera brenda".

Po pas refuzimit për njohjen e "Frontit të Rezistencës" si u veprua nga krerët e saj?
"Edhe pse autoritetet amerikane nuk pranuan ta njihnin "Frontin e Rezistencës" ajo e vazhdoi aktivitetin e saj në mënyrë ilegale. Hapi i parë ishte organizimi i mbledhjes së pesë partive shqiptare në Madrid të Spanjës në vitin 1972. Kjo gjë u muar përsipër nga Leka Zogu, i cili ndërhyri tek shoku i tij i shkollës Princi trashëgimtar Huan Karlos, që ai të bisedonte me Gjeneralin Franko. Në takimin e dytë që pati Leka Zogu me Princin Huan Karlos, ai e pyeti se sa emigrantë shqiptarë ndodheshin jashtë Shqipërisë. Leka iu përgjigj se që nga 1944-ra e deri në atë kohë në gjithë Perëndimin duhet të ishin 15.000 vetë të arratisur. Pas kësaj Lekës iu dha e drejta që në gushtin e vitit 1972, të bënte një mbledhje në Madrid me të gjithë krerët e partive politike shqiptare në Perëndim".

Kush mori pjesë në atë mbledhje dhe çfarë dini rreth saj?
"Me sa më kujtohet ajo mbledhje u mbajt në korrik të vitit 1972. Partia e Ballit Kombëtar u përfaqësua me Prof. Vasil Gërmenjin, Hasan Dosti i Partisë Balli Kombëtar Agrar, dërgoi zv / e tij Petraq Ktonën, Legaliteti dërgoi Fuat Myftinë, "Blloku Indipendent" Ismail Vërlacin e Ndue Pjetër Gjomarkajn, Balli Kombëtar i Ali Këlcyrës dërgoi juristin Halim Begeja, ndërsa Partia e Ballit të Abaz Ermenjit më duket se u përfaqësua nga vetë Ermenji. Aty u diskutua mundësia e bashkimit të këtyre partive në një front të përbashkët dhe krijimi i një qeverie demokratike në emigracion. Kjo qeveri do të ishte e tipit perendimor dhe do të udhëhiqte të gjitha veprimet për përmbysjen e qeverisë komuniste të Enver Hoxhës. Nga sa më pati treguar Vasil Gërmenji, gjatë mbledhjes dikush propozoi që në krye të forcave të armatosura që do të zbarkonin në Shqipëri, të vihej Leka Zogu, meqënse ai kishte mbaruar shkollat ushtarake. Mirpo ky propozim u këndërshtua nga njëri prej eksponentëve ballistë dhe si përfundim mbledhja dështoi. I gjithë problemi i krerëve antikomunistë shqiptarë që solli dhe përçarjen ndërmjet tyre, ishte se kush do të merrte timonin e Frontit të Bashkuar kur të rrëzohej Enver Hoxha".

Ç'u bë pas dështimit të asaj mbledhje, a pati tentativa për t'u bashkuar përsëri?
"Në fund të mbledhjes së Madridit, Vasil Gërmenji propozoi që të zhvilloheshin përsëri tratativa që të arrihej marrveshja dhe mbledhja të zhvillohej në selinë e Komitetit "Shqipëria e Lirë" (Manhaten, 34 rrugët Leksiton Aveny) në New York, ku ne kishim katër zyra që ishin trashëguar që nga viti 1949 prej Mithat Frashërit. Në atë mbledhje që drejtohej nga Vasil Gërmenjit, Stavro Skëndi, Rakip Frashëri, Dr.Hamdi Uruçi, Athanas Gega etj, mora pjesë dhe unë. Aty u shpall krijimi i organizatës "Fronti i Rezistencës Antikomuniste Shqiptare" dhe u vendos që të mbahej një tubim i madh ku të merrnin pjesë të gjithë ata që ishin të gatshëm të luftonin për rrëzimin e diktaturës komuniste të Enver Hoxhës. Pas kësaj në shtatorin e vitit 1973 u mbajt një mbledhje tjetër shumë më e zgjeruar ku me propozimin e Dr. Rexhep Krasniqit, kryetar i "Frontit të Rezistencës" u zgjodh Vasi Gërmenji, ndërsa zëvëndës i tij Stavro Skëndi. Si këshilltar të tyre Krasniqi propozoi vetën e tij e Rakip Frashërin, ndërsa mua më propozoi sekretar organizativ të asaj organizate. Pas zgjedhjes sonë u zgjodhën dhe nëntë sekretarë organizativ lokalë me banim në shtete të ndryshme të SHBA -së ku banonin shumë shqiptarë. Dy sekretarë të tjerë do të ishin në Kanada dhe shtatë të tjerë në shtetet e ndryshme të Europës ku kishte mjaftë emigrantë politikë shqiptarë".

Çfarë vendimesh u morën në atë mbledhje?
"Komiteti i porasaformuar vendosi të nxirrte një gazetë dhe një revistë javore si dhe u vendosën shtatë numra telefonikë sekretë të paregjistruar në librin përkatës. Të gjithë ata që ishin në mbledhje pranuan dhe lëshuan nga një deklaratë me shkrim se ishin të gatshëm të antarsoheshin në "Frontin e Rezistencës". Në tetor të vitit 1973 u mblodh kryesia e organiztës e cila vendosi përgatitjen e një programi provizor dhe rregulloren e cila parashikonte një displinë të fortë në rradhët e antarëve të grupit. Po në atë mbledhje u vendos që të krijoheshin dy grupe me nga pesë vetë secili, që do të zbarkonin me misione të fshehta në Shqipëri. Personat që do të merrnin pjesë në këto grupe duhej të ishin njerzit më besnikë të "Frontit të Rezistencës".

A u legalizua nga qeveria amerikane "Fronti i Rezistencës" dhe çfarë misionesh do të kryenin grupet që do hynin në Shqipëri?
"Jo, ajo vazhdonte të ishte ilegale, sepse amerikanët i mbaheshin asaj që i kishin thënë Vasil Gërmenjit në Departamentin e Shtetit, ndërsa misioni që do të kryenin këto grupe kur të futeshin ilegalisht në Shqipëri, do të ishte: krijimi i bazave antikomuniste, takimet me njerzit e pakënaqur nga pushteti komunist i Enver Hoxhës, shpërndarja e materialeve propagandistike me frymë antikomuniste që ishin shtypur më parë në SHBA, si dhe krijimi i disa bazave tepër të sigurta për ata që do të hynin në përbërje të grupeve në Shqipëri. Me një fjalë thelbi i gjithë misioneve që do të hynin në Shqipëri ishte që ne të shikonim gjëndjen reale në vënd, mundësisht nga Jugu në Veri, për të kontaktuar me familjet e goditura dhe të pakënaqura nga regjimi komunist i Enver Hoxhës. Kjo do të bëhej në mënyrë që ne t'ju jepnim atyre shpresë dhe t'i përgatisnim moralisht për ndryshimin e situatës në vënd. Duke ndjekur nga brenda situatën ne do të krijonim një tablo më të plotë nëse ishin krijuar kushtet për të ndërhyrë nga jashtë. Këto misione do të kishin karakter tepër sekret dhe ato nuk mund t'i dinin antarët e thjeshtë të organizatës, për to do të kishin dijeni vetëm kuadrot kryesor të zgjedhur të saj. Po kështu edhe organizatat apo grupet e ndryshme që do të krijoheshin në Shqipëri, nuk do të kishin lidhje e njohje me njera tjetrën, me përjashtim të kryetarëve të grupeve. E gjitha kjo bëhej me qëllim që të ruhej jeta e atyre që ishin në Shqipëri, sepse regjimi komunist i Enver Hoxhës me anë të Sigurimit të Shtetit kishte agjentët e vet kudo, si brenda ashtu dhe në Perëndim ku ishim ne".

vijon

 

[Uarda]

DOSSIER III

Dëshmia e 75-vjeçarit Avdul Banushi: "Si u futa në Shqipëri bashkë me grupin tim me anë të nëndetëses që na nxori në bregdetin e Ksamilit. Misioni ynë, bazat dhe njerzit që na pritën"

"Misionet e mia të fshehta në Shqipëri në vitin 1974"


--------------------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Në pjesën e dy të këtij shkrimi të botuar në numrin e djeshëm, nëpërmjet intervistës me z. Avdul Banushi u njohëm me vajtjen e tij nga Greqia në SHBA, ku ai u angazhua në veprimtarinë e mërgatës politike. Sipas z Banushi, fillimi i prishjes së mardhënieve në mes Shqipërisë dhe Kinës në 1972-in, zgjoi interesin e mërgatës politike shqiptare e cila shpresonte se SHBA-ja do të rishikonte edhe marrdhëniet me Shqipërinë. Në atë vit SHBA-ja rinjohu Komitetin "Shqipëria e Lirë" dhe e financoi atë. Në 1972-in me inisiativën e Leka Zogut krerët e mërgatës antikoministe u mblodhën në Madrid, por ai takim dështoi sepse nuk ranë dakort se kush do vihej në krye të Shqipërisë kur të rrëzohej Enver Hoxha. Më pas Komitet formoi organizatën "Fronti i Rezistencës Antikomuniste Shqiptare" dhe krijoi disa grupe për t`i dërguar me misione në Shqipëri.

( vijon nga numri i kaluar)

Pas këtyre vendimeve që mori "Fronti i Rezistencës", a u krijuan grupet dhe si do të hynin ato në Shqipëri?
"Po, menjeherë pas vendimeve që u morën u krijuan dy grupet e para me nga pesë veta secili, ku njërin prej tyre do ta kryesoja unë. Vështirësia e parë që na u krijua, ishte se si do t'i transportonim armatimet e lëndët plasëse nga SHBA-ja për në Shqipëri, për arsye se "Fronti i Rezistencës" akoma nuk kishte rënë në kontakte me qeverinë amerikanen për të marrë okejn për këtë gjë. Në fillim unë propozova që të zgjidhnim disa armatime të lehta të cilat do t'i transportonim fshehurazi autoriteteve amerikane. Mirpo kjo u hodh poshtë nga kryesia e organizatës sepse do të na krijonte probleme të mëdha".

Si u zgjidh ky problem?
"Me propozimin tim u vendos që të gjitha armatimet e nevojshme do të mireshin në bazën ajrore amerikane të Prevezës në Greqi, ku unë kisha njohur disa shqiptarë antikomunistë që kur isha në Greqi. Pas kësaj më 14 dhjetor 1973 unë u nisa menjëherë për në Greqi dhe sipas bisedës me mikun tim, u takova me kolonelin amerikan Bill i cili më garantoi të gjitha armatimet duke më futur t'i shihja vetë ato në depo. Po kështu koloneli amerikan më siguroi gjithashtu se do të na ndihmonte me anë të një nëndetësje të vogël për të na futur në Shqipëri nëpërmjet bregdetit. Kur po ndaheshim koloneli amerikan më kërkoi një deklaratë besnikërie të cilën unë ia lëshova menjëherë. Pas kësaj tepër i kënaqur u ktheva menjëherë në SHBA, ku u takova dhe me Dr. Hamdi Uruçin i cili sapo ishte kthyer nga Jugosllavia ku kishte përgatitur dy baza, një në Ulqin e tjetrën në Hot. Pas kësaj, në janar 1974, Kryesia e organizatës "Fronti i Rezistencës" vendosi që të dërgonte në Shqipëri grupin e parë, i cili do të përbëhej prej pesë vetash".

Ky grup apo grupet e tjera që do të hynin në Shqipëri, çfarë përgatitjesh kishin dhe ku i kishin zhvilluar ato?
"Menjëherë pasi u krijuan grupet, ne iu nështruam një stërvitje të gjithanshme disa mujore në një bazë ushtarake sekrete në Amazona ".

Konkretisht çfarë stërvitje kryet dhe kush ishin instruktorët tuaj?
"Po çfarë rëndësie ka kjo".

Kush ishin personat e tjerë të grupit tuaj?
"Antarët e grupit që kryesoja unë ishin: I. Rushti ( i martuar me dy fëmijë) N. Banushi, (kushëri i imi) A. Sula dhe I. Lame. Pas vendimit të "Frontit të Rezistencës" ne erdhëm me avionë të ndryshëm nëpër bazat tonë që kishim krijuar më parë në shtete të ndryshme.të Europës. Pasi u takuam në Itali ku kishim lënë vëndin dhe pikën e takimit, u nisëm për në Greqi ku takuam kolonelin Bill në bazën amerikane ajrore të Prevezës. Aty u furnizuam me mjetet e nevojshme, duke filluar që nga armatimet e sofistikuara dhe të gjitha paisjet e tjera që na nevoiteshin"

Konkretisht me çfarë armatimesh u furnizuat?
"Aty ne morëm pesë automatikë "Tomson", pesë pistoleta, 20 granada difensive, 6 kg dinamit DT, kapsula automatike dhe mekanizmat për shpërthim, mjete noti, një radiomarrse-dhënse si dhe shumë municion. Të gjitha këto armatime ne i sistemuam në disa çanta gjeollogësh ku në faqet ansore të tyre shkruhej: "Drejtoria e Gjeollogjisë Tiranë. Automatiku "Tomson" ishte montuar në atë mënyrë, që po të na duhej për të qëlluar me të, nuk kishe nevojë ta nxirrje nga çanta, por mjafton të tërhiqje pak njërin nga zinxhirët e çantës dhe ai qëllonte me breshëri duke pasur dhe xhepin nga dilnin gëzhojat. Kjo vlente për ndonjë kontroll të befasishëm të policisë"".

Me çfarë dokumentash do të hynit ju në Shqipëri dhe si do të kamufloheshit brenda territorit shqiptar".
"Problemi i dokumentave ishte zgjidhur që në SHBA ku gjithsecili nga ne ishte i paisur me nga pesë letërnjoftime shqiptare me emra të rremë. Po kështu kishim edhe nga pesë dokumenta partie që i korespondonin emrave të shkruar në çdo letërnjoftim. Çdo letërnjoftim i joni i korespodonte rretheve kufitare si Shkodra, Korça, Gjirokastra, Saranda e Vlora. Pashaporta kryesore që do të përdorja unë në Shqipëri ishte me emrin Bashkim Fratari, ndërsa ajo për jashtë vëndit me emrin Tomas Brangel. Përveç këtyre kishim dhe nga një dokument të Gjeollogjisë të firmosur nga Kolonel i Ministrisë Brendshme Jaup Dabulla, që na lejohej të lëviznim "për nevojat e gjeollogjisë" deri në zonat kufitare fare pranë klonit. Të gjitha këto dokumenta ishin të fallsifikuara në mënyrën më perfekte sa që nuk mund t` i dallonte dot asnjeri. Për t` i realizuar ato ishin shfrytëzuar dokumentat e një oficeri shqiptar që ishte arratisur nga Shqipëria dhe kishte ardhur në Amerikë. Po kështy që nga Neë Yorku kishim marrë dhe sasinë e mjaftueshme të dollarëve e lekëve shqiptare të cilat i administroja unë si kryetar i grupit".

Si hytë në Shqipëri?
"Pasi u armatosëm në bazën e Prevezës prej kolonelit amerikan Bill, ai na dha një nëndetëse të vogël që e drejtonin tre marinarë me të cilën u nisëm në orën shtatë të mbrëmjes dhe me anë të saj pas disa orësh zbarkuam në bregdetin shkëmbor të Ksamilit në jug të Sarandës. Pasi i dhamë kapitenit të nëndetëses kodin e kthimit, ai u largua andej nga kish ardhur ndërsa ne pritëm të zbardhte dita që na u duk shumë e gjatë".

Ku shkuat pastaj?
"Nga Ksamili ashtu si gjeologë ne u nisëm në drejtim të Butrintit ku hypëm në një autobuz që merrte turistë dhe me të shkuam deri në Sarandë. Kur mbërritëm atje unë u interesova dhe gjeta një kamion që kishte shkarkuar qymyr në port, i cili na mori sipër karocerisë për në Gjirokastër. Kur zbritëm në qytetin e Gjirokastrës shokëve iu thashë të lëviznin të lirë nëpër qytet dy e nga dy dhe të takoheshim tek Qafa e Pazarit".

A nuk kishit frikë se mund t‚ju njihnin në qytetin tuaj?
"Nuk më shkonte mëndja sepse kisha një kohë të gjatë që isha larguar prej andej, por ja që ajo ndodhi. Sapa zbrita në shkallët e gurta të qytetit tim mu kujtua një porosi e Profesor Stavro Skëndit në Neë York, i cili më kishte porositur të blija një fjalor të Gjuhës së Sotme Shqipe. Libraria e parë ishte në rrugën kryesore që të shpinte në Qafën e Pazarit dhe librashitsja quhej Sava. Ndërsa unë po nxirrja lekët për ta paguar fjalorin, brenda në librari hynë dy burra, një i moshuar dhe një më i ri. I pashë me bisht të syrit dhe i njoha menjëherë. U drithërova pasi edhe ata më njihnin mirë. Ai më i moshuari ishte Rexhep Kroi nga fshati Kardhiq dhe ai më i riu, Daut Myrto nga Mashkullora. Rexhepi kishte qenë zv / komandant i burgut të Burrelit në vitet kur kisha qënë unë atje, ndërsa Dauti ishte puntor operativ i zonës së Kardhiqit. Ata sa më panë më njohën dhe Rexhepi më tha: "Urime Avdul, kur qenke kthyer nga Amerika. Të paska zënë amnistia? Unë ktheva kokën me gjakftohtësi dhe i thashë: "Me mua flisni?" Ai mu përgjigj: "E ore me ty". Unë duke buzëqeshur iu thashë se nuk i njihja dhe se nuk më quanin Avdul, por Bashkim Fratari, e isha me profesion inxhinier gjeolog. Ndërsa flisja i zgjata paratë shitses që po e ndiqte me kujdes atë skenë. Por Rexhep Kroi mu drejtua përsëri: "Lëri ato, ti je vetë Avdul Banushi që ke qenë në burgun e Burrelit dhe u arratise për në Amerikë. Pas kësaj ndërsa po nxirrja letërnjoftimin, iu thashë :"Gabohesh mik". Ata shqyen sytë nga habia dhe më thanë se përsëri nuk më besonin. Ndërkaq unë u detyrova dhe nxorra edhe dokumentin e partisë duke ua treguar vetëm nga kapakët e iu thashë gjoja i nxehur: "Mos provokoni antarët e partisë se unë ua hedh trutë në erë".

Çfarë ndodhi më pas, a ju besuan ata?
"Atyre iu ranë puplat menjëherë dhe u treguan të pasigurtë në vetvehte. Si për t`u mbrojtur Rexhepi më tha: "Kam qenë oficer i Degës së Brendshme siç është ky shoku këtu" dhe bëri me dorë nga operativi Daut Myrto. Un ia ktheva me ironi :"Qofshi shëndoshë" dhe dola nga libraria duke u thënë "Hajt njatjeta". Ndërsa dola jashtë pashë shokët e mi që po më prisnin dhe u bëra shënjë të më ndiqnin nga pas sepse isha i bindur se Rexhepi me Dautin do e mbanin vrapin në Degën e Brendshme"

A njoftuan ata në Degë dhe ku shkuat ju më pas?
"Nuk e di a njoftuan ata, por ne zbritëm me të shpejtë nga rrugica që të nxirrte në Polikinikën e madhe të qytetit e u fshehëm në familjen Jonuzi, që ishte dhe baza jonë e parë. Aty qëndruam gjashtë ditë deri sa u qetësua gjëndja dhe natën e fundit pasi lamë 400 USD, në ora dy pas mesnate ikëm nga ajo bazë e zbritëm nëpër lagjen e re "18 shtatori", e dolëm në Granicë. Më pas ecëm në këmbët e Malit të Gjerë sipër liqenit të Viroit dhe arritëm në vëndin e quajtur Vatuca afër urës së Kardhiqit. Aty mësuam se ishte dhënë alarm, gjë e cila tregonte se për ne ishte njoftuar Dega e Brendshme e Gjirokastrës. Pasi kaluam ujin e ftohtë në këmbë, anashkaluam fshatin Picar nëpër shkurnaja, sepse nuk mund të dilnim në rrugën nacionale duke e ditur se tek Ura e Subashit kishte kontroll të fortë".

Ku shkuat më pas?
"Gjithë ditën e kaluam nëpër shkurnaja dhe në të errur zbritëm në fshatin Shtëpëz, ku kishim një bazë tonën dhe që andej zbritëm në Ujin e Ftohtë të Tepelenës ku hypëm në një kamion që shkonte për në Memaliaj. Pasi zbritëm në kryqëzimin e Memaliajt, hipëm në një nga makinat e shumta që ngarkoheshin me qymyr për TEC-in dhe u nisëm në drejtim të Fierit ku dhe kishim piksynimin tonë"

Gjatë rrugës për në Fier a patët kontrolle policie dhe kur mbërritët atje ku shkuat?
"Po, gjatë rrugës që nga Uji i Ftohtë e deri në Fier kaluam disa postoblloqe policie të cilat na kontrolluan dokumentet e nuk dyshuan fare. Në Fier shkuam e takuam njeriun tonë i cili u tremb shumë dhe nuk na priti në shtëpi. Takimin me të e bëmë dikë afër ndërtesave në Fermën "Çlirim", vënd të cilin unë e njihja mirë kur kisha qenë i internuar në Fier. Më pas nga aty hipën në një autobuz urban si pasagjerë të rëndomtë dhe gjatë rrugës krejt të lirshëm bënim muhabete e shakara me udhëtarët, deri sa mbërritëm në Savër të Lushnjes. Aty ne shpresonim të gjenim mbështetje të madhe sepse ishte vëndi internimi. Duke e ditur se aty kishte shumë njerëz të Sigurimit, unë i lashë shokët e mi në një kanal diku në fushë të hapur dhe vetë shkova për të gjetur bazën tonë që ishte familja Çaushi"

Çfarë ishte ajo familje?
"Të zotin e familjes Çaushi nuk e njihja mirë, por aty vija me rekomandimin e dy vëllezërve të tij që banonin në Amerikë si emigrantë politikë dhe ishin të lidhur ngushtë me organizatën tonë. Pasi i dorzova 500 USD dhe letrën e dy vëllezërve të tij, ai u tremb shumë dhe nuk donte të na priste në shtëpinë e tij. Pastaj ai ndërroi mëndje dhe tha se në shtëpi në priste natën. Ndonëse ne aty shkuam me dyshime, na ndodhi e kundërta. I zoti i shtëpisë kishte thirrur edhe shtatë persona të tjerë që ishin të internuar aty, të cilët na shprehën mbështetjen e tyre pa rezerva. Pasi lamë parrullat e ndërlidhjes në rast se do të vinin njerëz të tjerë nga Amerika, rreth orës katër të mëngjezit u larguam duke ecur fushave që na dukeshin pafund".

Ku shkuat pasi ikët nga fshati Savër?
"Akoma pa zbardhur dita ne hymë në qytetin e Lushnjes dhe shkuam tek familja e Ç. Godos, babai i të cilit Isa Godo ish-oficer i xhandarmërisë së Zogut, ishte arratisur nga Shqipëria në 1953 e ishte vendosur në Bruksel ku vazhdonte të ishte pjestar i organizatës sonë. Ç. Godo na pranoi në shtëpinë e tij me frikë të madhe, por nuk pranoi që të dilte për të njoftuar personat e tjerë që kërkonim ne, duke na thënë se kishte frikë se në mes tyre mund të kishte njerëz të Sigurimit. Pasi dolëm nga shtëpia e tij, u ndamë në dy grupe dhe mbërritëm në Durrës në familjen Cerloi. Ajo ishte një familje tregtarësh dhe me gjithë rreziqet që i kanoseshin, na priti shumë ngrohtë. Pas tre ditësh ata pranuan të bënim aty një mbledhje dhe pasi krijuam celulën e re, u nisëm për në Tiranë.

(vijon ...

 

[Uarda]

DOSSIER IV

Dëshmia e bujshme e 75-vjeçarit Avdul Banushi: "Si u larguam nga Shqipëria pas mbledhjes në bazën e "Shallvareve" në Tiranë dhe dy aksionet e mia në ambasadat shqiptare"

"Unë i hodha bombat në ambasadat e Romës dhe Parisit"
"Duke qenë se nuk futeshim dot brenda në ambasadë se na diktonte roja, unë vura tek muri ballor i ambasadës një pako me 3 kg dinamit amerikan TD, i cili përdorej për mbushje rraketash me kapsula të mekanizuara. Ajo kishte një mekanizëm plasës që vepronte me anë të temperaturës që krijohej nga rrdhjedhja e një lëngu"


--------------------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Në pjesën e tretë të këtij shkrimi, nëpërmjet intervistës me 75-vjeçarin Avdul Banushi, u njohëm me misionin e tij të parë në Shqipëri. Në janarin e vitit 1974 ai së bashku me katër shokët e grupit që komandonte: I. Rushti, N. Banushi, I. Lame dhe A. Sula, me ndihmën e kolonelit amerikan Bill që ishte në bazën ajrore të Prevezës, u paisën me armatimet dhe paisjet e nevojshme dhe me anë të një nëndetëse të vogël u futën në bregdetin e Ksamilit. Nga aty ata shkuan në Sarandë dhe më pas në Gjirokastër, ku Avdul Banushin e njohën dy patriotë të tij, Rexhep Kroi, ish-oficer i Ministrisë Brendshme dhe Daut Myrto, punëtor operativ i fshatit Kardhiq. Nga Gjirokastra ata udhëtuan për në Tepelenë, Fier, Lushnje, Savër dhe Durrës ku u strehuan në bazat që kishin tek familjet, Godo, Çaushi e Cerloi.

(vijon nga numri i kaluar)

Si erdhët në Tiranë dhe ku u strehuat?
"Nga Durrësi në Tiranë erdhëm me tren dhe shkuam menjëherë tek baza jonë më e sigurtë e cila ndodhej në një bodrum tek pallatet "Shallavre" në familjen Bineri, e cila ishte me origjinë nga Gjirokastra. Ne vinim aty me një rekomandim që kishim pasur kohë më parë nga kapiten Rrapo Bineri, ish-oficer i Monarkisë dhe eksponenet kryesor në Shtabin e Legalitetit gjatë Luftës, i cili ishte arratsur nga Shqipëria që në vitin 1944 dhe jetonte si emigrant politik në Romë".

Kush banonte në atë shtëpi?
"Aty në dy hyrje bodrumi banonin familjet e vëllezërve Sami dhe Selim Bineri. Samiu kishte qenë komandant i një batalioni partizan gjatë luftës, por më pas e kishin çmobilizuar dhe e kishin dënuar disa herë me burg politik. Ndërsa Selmi në mos gaboj punonte si shofer. Në atë kohë kur jemi strehuar ne aty, me sa mbaj mënd Samiun e kishin arrestuar dhe e kishin ekzekutuar gjoja për një defiçit. Lidhjet në i kishim me plakën e tij, Safon, e cila na strehonte brenda si "miq" nga fshati i saj".

Sa kohë qëndruat në atë shtëpi dhe çfarë bëtë aty?
"Në atë shtëpi në orët e vona të natës ne bëmë një mbledhje me disa nga njerzit tanë të cilët u lajmëruan nga njëri prej djemve të shtëpisë dhe erdhën aty një nga një. Gjatë mbledhjes njëri nga të ardhurit (I. Begeja) që ishte kryetar i një baze tjetër na foli ashpër duke na thënë: "Keni 30 vjet që po heshtni. Ju ju kanë harruar dhe familjet tuaja dhe jo më populli. Jeni dhënë pas parasë dhe jeni përçarë në disa parti si duket nga që e keni mëndjen për të zënë kolltuqet. Kështu si po veproni ju me grupe pesëshe, nuk rrëzohet Enver Hoxha, por vetëm sa po rrezikoni familjet tuaja dhe veten. Mblidhni mëndjen e lëvizni se ne këtu nuk kemi se çfarë të bëjmë pa ju. Ne dashje pa dashje i jemi nënshtruar diktaturës sepse duam të ushqejmë fëmijët".

Çfarë përgjigjie i dhatë Begejës?
"Pasi e dëgjova deri në fund, unë i thashë: "Ne kemi lënë Amerikën dhe kemi ardhur këtu në gojë të ujkut. Le të jetë kjo fillimi për të krijuar hallkat e një zinxhiri të gjatë antikomunist. Mos harroni se ne jashtë po punojmë politikisht, moralisht dhe ekonomikisht". Më pas diskutuam gjatë dhe që atë natë vendosëm të krijonim një kryesi të organizatës "Fronti i Rezistencës" me qëndër më Tiranë, e cila do të kryente të gjitha detyrat që do të merrte nga jashtë. Para se të iknim që andej, lamë aty 2000 USD, 7 kg dinamit DT, materiale propagandistike, një radio-trasemtuese që kishim me vete, kodet e dhënie -marrjes si dhe një letër-proteste që u drejtohej ambasadave të huaja në Tiranë, ku iu bëhej thirrje për prerjen e mardhënieve diplomatike më Shqipërinë. Ajo letër ishte përgatitur në shumë kopje dhe do të hidhej natën në oborret e ambasadave kryesore në Tiranë".

Nga aty ku shkuat më pas?
Me qëllim që të mos e kompromentonim atë bazë të sigurtë të familjes Bineri, u larguam që të nesërmen dhe vajtëm tek një bazë tjetër tek familja I. Begeja, që ishte e një kushëriri të Halim Begejës ku qëndruam tre ditë. Më pas shkuam tek familja K. Gaba dhe pastaj nga Tirana me tren udhëtuam për në Vlorë ku pasi pimë një kafe në Hotel "Sazani", u strehuam tek familja e Kudret Kokoshit. Nga Vlora shkuam në Dukat tek familja M. Koshena, i cili kishte qenë në burg me mua në kampin e Tërbufit. Në Dukat u takuam me të plotfuqishmin e zonës dhe pimë me të një kafe në klubin e fshatit. Më pas u larguam nga Dukati dhe shkuam në Kasamil, ku me anë të radios hymë në lidhje me qëndrën e cila na dërgoi mjetin nënujor dhe u kthyem të gjithë në bazë".

Ky mision i juaji u quajt i suksesshëm?
"Padiskutim që ishte një nga misionet më të arrira që ishin bërë ndonjëherë në Shqipëri".

Kush e dha këtë vlerësim?
"Kuptohet, Kryesia e "Frontit të Rezistencës".

Pas këtij misioni, cili ishte më pas aktiviteti juaj?
"Nga fillimi i majit 1974 në kuadrin e aksioneve që kishim ndërrmarë ne të organizatës "Fronti i Rezistencës", unë vendosa që të shkoja në Itali dhe Francë e të hidhja bomba në ambasadat shqiptare që ishin të akredituara atje".

Cili ishte qëllimi i këtij aksioni që mund të quhet terrorizëm?
"Jo qëllimi i aksionit që kisha marrë përsipër të kryeja unë me hedhjen e bombave në ambasadat shqiptare të Romës e Parisit, nuk kishte karakter terrorizmi. Kurrsesi unë nuk kisha si qëllim që të dëmtoja jetë njerzish aty".

Po cili ishte qëllimi juaj?
"I vetmi qëllimi i atij aksioni ishte që ne të bvënim zhurmë dhe t`u tregonim familjeve antikomuniste që ishin në Shqipëri dhe atyre që ishin të pakënaqura nga regjimi i Enver Hoxhës, se jashtë kishte njerëz që po vepronin kundër udhëheqjes komuniste të Tiranës. Pra me një fjalë të ngjallnim shpresat tek kontigjenti i familjeve të goditura politikisht, ku shpresonim të kishim bazën tonë kryesore ku do të mbështeteshim në rast të një ndërhyrje dhe zbarkimi në Shqipëri".

Kur e kryet aksionin e hedhjes së bombës në ambasadën shqiptare në Romë?
"Më 20 maj të vitit 1974, unë së bashku me katër shokët e mi udhëtuam me avion nga SHBA-ja dhe erdhëm në Romë. Aty ne na priti Sabaudin Haznedari, emigrant politik i cili ishte arratisur nga Shqipëria vite më parë dhe ishte vendosur në Romë ku ishte martuar me një italiane dhe merrej me tregti lavatriçesh. Shtëpia e Sabaudinit ishte baza e jona, sepse ai ishte antar i organizatës "Fronti i Rezistencës".

Sabaudin Haznedari, a është ai që erdhi në Shqipëri me grupin e Xhevdet Mustafës në 26 shtator të 1982-it?
"Po, ai është që u vra në Lushnje, në mos gaboj në 26 shtator 1982 kur u vra dhe Xhevdet Mustafa".

Çfarë i kërkuat Sabaudin Haznedarit?
"Sabaudinit i thamë që të nesërmen të na dërgonte tek Ambasada Shqiptare me qëllim që të studjonim vëndin për të parë mundësinë se si mund të futeshim brenda murit rrethues të saj nga ku do të hidhnim bombën. Të nesërmen Sabaudini na çoi atje ku pamë vetëm një karabinier italian që bënte roje në hyrjen kryesore të saj. Sabaudini na tregoi se ai kishte qenë disa herë në ambientet e brendshme të ambasadës për probleme dokumentash dhe se familjet e personelit të ambasadës banonin nga pjesa e prapme e saj. Kjo informatë na duhej me qëllim që ne të mos godisnim aty ku banonin familjet e personelit të ambasadës. Ngjitur me ambasadën tonë ishte dhe ambasada e Tunizisë e cila nuk ruhej nga rojet e policisë. Pasi e studjuam mirë të gjithë vëndin rreth e rreth sajë, ne u kthyem përsëri në shtëpinë e Sabaudinit".

Kur shkuat përsëri për të kryer aksionin?
"Që atë natë rreth orës 12.00, bashkë me Haznedarin dolëm nga shtëpia dhe shkuam përsëri tek ambasada jonë. Shokët e grupit i lamë jashtë të bënin roje, ndërsa unë e Haznedari u futëm në oborrin e ambasadës së Tunizisë dhe nëpërmjet oborrit të saj hymë brenda oborrit të ambasadës shqiptare ku pamë të parkuara dy furgona dhe dy autovetura. Duke qenë se nuk futeshim dot brenda në ambasadë se na diktonte roja, unë vura tek muri ballor i ambasadës një pako me 3 kg dinamit amerikan TD, i cili përdorej për mbushje rraketash me kapsula të mekanizuara. Ajo kishte një mekanizëm plasës që vepronte me anë të temperaturës që krijohej nga rrdhjedhja e një lëngu. Pasi e vendosëm aty pakon me dinamit, dolëm menjëherë jashtë pa u diktuar dhe me dy taksi u kthyem tek shtëpia e Haznedarit".

Kur shpërtheu dinamiti dhe ç' ndodhi më pas?
"Dinamiti shpërtheu rreth orës tre të natës, ashtu siç e kishim kurdisur mekanizmin dhe zhurmën e madhe e dëgjuam edhe ne. Njoftimin për plasjen e bombës në ambasadën shqiptare e dhanë të gjitha televizionet që në mëngjez. Aty ishte rrëzuar muri ballor i ambasadës dhe ishte bërë bujë e madhe. Në mëngjez ne dolëm nga shtëpia dhe shkuam vetë në vëndin e ngjarjes ku ishte një gjullurdi e vërtetë. Pas plasjes së dinamitit aty kishin shkuar menjëherë katër autombulanca e disa makina zjarrëfikse. Aty pamë dhe ambasadorin shqiptar që kishte dalë jashtë vetëm me kanatiere, i cili i binte kokës me grushta dhe shante në italisht. Në ato momente erdhi Komandanti i Përgjithshëm i Xhandarmërisë i cili i shkeli këmbën karabinierit roje duke i bërtitur se pse nuk e kishte parandaluar atë gjë".

Çfarë bëtë më pas?
"Nga aty ne u larguam në drejtim të aeroportit ku pas blemë gazetat që kishin të gjitha lajmin e ambasadës, hipëm në avionin e linjës "Alitalia" dhe mbërritëm në Athinë. Aty dëgjuam në radio protestën e Kryeministrit shqiptar Mehmet Shehu, i cili aktin e hedhjes së bombës, e konsideroi vepër të fashistëve. Pas kësaj nga Athina ne u kthyem në SHBA".

Po pas atij aksioni a kishit plane të tjera për hedhje bombash në ambasadat shqiptare?
"Po pas asaj ne vendosëm që të njëjtën gjë të bënim dhe me amasadën shqiptare që ishte në Paris. Në shtatorin e atij viti bashkë me grupin që kryesoja erdhëm në Prevezë për të marrë dinamitin që na duhej për kryerjen e aksionit. Aty bëmë një mbledhje ku saktësuam veprimet që do bënim për hedhjen e bombës, pasi kishim qënë më parë në Paris dhe kishim studjuar të gjithë vëndin. Duke e ditur se ambasada shqiptare e Parisit ishte e rrethuar me hekura të lartë dhe ishte e pamundur që të futeshe brenda për të vënë dinamitin, ne morëm një armë granatë-hedhse (kundërtanke) të cilën e çmontuam dhe e futëm në një çantë turistike. Nga që atë nuk mund ta futnim dot në avion, nga Preveza shkuam në Athinë ku morëm trenin e udhëtuam për në Paris. Aty u strehuam në hotelin "Viktor Hygo" që ishte fare pranë ambasadës shqiptare".

Kush mori pjesë në atë aksion dhe si e realizuat
"Nga ora një e natës unë e P. Luma morëm çantën ku kishim amballazhuar granatë-hedhsin që peshonte 5 kg. dhe dolëm nga hoteli e shkuam tek ambasada shqiptare që nuk ishte më shumë se një km. që andej. Aty ishte vetëm roja tek dera kryesore, ndërsa ne dolëm nga prapa ambasadës ku ishte një rrugicë e ngushtë dhe disa vila. Duke e parë se aty nuk na shihte dot roja, unë nxorra granatë-hedhsin nga çanta dhe i montova predhën në grykën e saj. Pasi e mbështeta në sup, mora shenjën në drejtim të dritares së katit të parë ku e dinim se ishte zyrë dhe nuk banonte njeri. Pas kësaj bëra shkrepjen dhe predha qëlloi në shenjë duke bërë zhurmë të madhe. Pas kësaj dolëm nga ana tjetër e ambasadës dhe me rrugë të ndryshme mbërritëm në hotel. Aty nga mëngjezi të gjithë televizionet e dhanë ngjarjen e ambasadës ku ishte bërë bujë e madhe dhe kishin shkuarr makina zjarrëfikse e autombulanca. Pasi dolëm nga hoteli blemë tre gazeta "Lë Mond" që do t`i çonim në Komitetin "Shqipëria e Lirë" dhe nuk shkuam në ambasadë për të parë se kishim frikë mos diktoheshim. Ne u kthyem në hotel ku qëndruam edhe dy ditë të tjera".

A ratë në sy të policisë si autorë të ngjarjes?
"Jo, nuk patëm asnjë problem dhe nuk shkaktuam asnjë lloj dyshimi tek policia franceze. Biles edhe gjatë takimit që patëm në atë hotel me Prof. Seit Kryeziun (Kryetar i Partisë Agrare të Kosovës) dhe Sadik Premten, ata nuk dinin gjë dhe na pyetën se kush i bënte ato aksione. Ne i thamë se kishim ardhur si turistë në Francë dhe nuk dinim gjë se kush ishin autorët e tyre. Më pas nga Parisi shkuam në Neë York ku të gjithë e kishin mësuar lajmin e hedhjes së bombës në ambasadën shqiptare të Parisit".

Çfarë ju thanë në Kryesinë e "Frontit të Rezistencës?
"Pasi raportuam për kryerjen e aksionit, e gjithë Kryesia e Komitetit "Shqipëria e Lirë" dhe e "Frontit të Rezistencës" na përgëzuan dhe e quajtën atë asksion të suksesëshëm".

Po amerikanët çfarë qëndrimi mbajëtn ndaj kësaj ngjarje?
"Para se të shkonim ne në "Komitetin "Shqipëria e Lirë", majori Tomas Smith kishte marrë në telefon Dr. Rexhep Krasniqin dhe i kishte protestuar ashpër duke i thënë: "Zoti Krasniqi, ju keni formuar një organizatë terroriste që hedh bomba në ambasadat shqiptare në Europë". Krasniqi nuk e kishte pranuar atë gjë dhe më kërkoi mua në telefon që të shkoja atje, ku më priste bashkë me majorin Smith. Sapo shkova atje, Smithi më tha me ironi: "Hajde o luftëtar i lirisë" dhe pasi më përqafoi ai më tha se pse kisha munguar në punë për një kohë të gjatë. Unë u mundova ta gënjeja duke i thënë se kisha qenë në rivierën franceze për vakanca, por ai më ndërpreu e më tha: "Dëgjo këtu, po të jetë për mua, unë dua që komunizmin në Shqipëri ta shkulim nga themelet, por SHBA-ja nuk e lejon terrorizmin. Në qoftë se tani e tutje do të ketë ndonjë shpërthim në ambasadt shqiptare kudo që të jenë, ti do të ekstradohesh andej nga ke ardhur. Kjo është fjala e fundit që po të them".

(vijon ...

 

[Uarda]

DOSSIER V

Dëshmia e bujshme e Avdul Banushit: "Si hyra në Shqipëri dhe si erdha deri në Tiranë për të kryer atentatin ndaj Enver Hoxhës, në paradën e 30-vjetorit të Çlirimit"

"Si më dështoi atentati ndaj Enverit, në 29 nëntor 1974"
"Duke qenë se nuk futeshim dot brenda në ambasadë se na diktonte roja, unë vura tek muri ballor i ambasadës një pako me 3 kg dinamit amerikan TD, i cili përdorej për mbushje rraketash me kapsula të mekanizuara. Ajo kishte një mekanizëm plasës që vepronte me anë të temperaturës që krijohej nga rrdhjedhja e një lëngu"


--------------------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Në pjesën e katërt të këtij shkrimi të botuar në numrin e djeshëm, nëpërmjet intervistës me z. Avdul Banushi u njohëm me përfundimin e misionit të tij të parë të fshehtë në Shqipëri. Pas kthimit në Neë York ai vendosi që të vinte përsëri në Europë për të hedhur bomba në ambasadat shqiptare të Romës e Parisit. Qëllimi i këtyre aksioneve ishte jo për terrorizëm, por për t'u treguar familjeve të goditura nga regjimi komunist i Enver Hoxhës, se jashtë kishte njerëz që po punonin për rrëzimin e tij. Më 21 maj 1974 ai hodhi 3 kg. dinamit e shkatërroi një pjesë të ambasadës shqiptare të Romës dhe disa ditë më pas qëlloi me granatëhedhse edhe ambasadën shqiptare në Paris. Për këto aksione ai u përgëzua nga Komiteti "Shqipëria e Lirë" në Neë York dhe u kërcënua me ekstradim në Shqipëri nga majori Tomas Smith që mbulonte emigracionin politik shqiptar në SHBA.

(vijon nga numri i kaluar)

Pas misionit të parë që kryet në janar 1974, çfarë vendosi të bëj "Fronti i Rezistencës" në lidhje me Shqipërinë?
"Pas misionit të parë që bëmë në Shqipëri, më 30-prill 1974 kryesia e "Frontit të Rezistencës" kishte vendosur që ai vit të ishte viti i aksioneve konkrete në Shqipëri, me vepra dhe jo me fjalë. Sipas atij vendimi ne kryem aksionet e hedhjes së bombave në ambasadat shqiptare të Romës e Parisit që ju fola më lart. Në atë kohë kryesia e "Frontit të Rezistencës" caktoi një grup për t` u takuar me z. Zhozef Shisko, ku u përfshiva dhe unë".

A ju priti z Shisko dhe çfarë biseduat me të?
"Z. Shisko na priti në Uashington dhe gjatë bisedës ndërmjet të tjerash na tha: "Ne kemi dashur gjithnjë marrdhënie të mira me Shqipërinë, por ata që janë në pushtet janë njerëz të çuditshëm e shumë kokëfortë. Amerika nuk i ka bërë asnjë të keqe Shqipërisë, por përkundrazi e ka ndihmuar atë gjatë luftës. Ne nuk e kundërshtuam ardhjen e zotit Hoxha në pushtet, madje e ndihmuam. Por si shbërblim ai na ktheu kurrizin dhe vazhdon ta fyej SHBA-në. Ju antikomunistët keni marrë përsipër një barrë të vështirë të shpëtoni popullin shqiptar dhe unë ju përgëzoj për këtë inisiativë. Sa kam qenë në detyrën e zv / sekretarit të Shtetit për Ballkanin ju kam ndihmuar, por tani kam një pozicion tjetër dhe nuk mundem t`ju ndihmoj dot. Po do t`ju lidh me një mikun tim i cili do t`ju ndihmojë". Ai e mbajti fjalën që na dha".

A kryet misione të tjera në Shqipëri dhe ku jeni strehuar?
"Po pas misionit të parë ne kryem edhe tre katër misione të tjera në Shqipëri duke hyrë me mjete nënujore në bregdetin shkëmbor në Izvor të Dukatit, poshtë Qafës së Llogorasë. Për tu futur aty në jepej shënja me zjarr që nga Korfuzi. Po kështu jemi futur edhe nga kufiri toksor në zonën e Pogradecit e Korçës, në Malin e Thatë ndërmjet fshatrave Podgori dhe Zvezdë. Aty kemi bërë dhe një përpjekje me armë me ushtarët e kufirit, pasi qeni i tyre sulmoi një shokun tonë. Pasi jemi strehuar në një bazë të sigurtë në Zëmblak, jemi futur në qytetin e Korçës dhe jemi strehuar në familjen Stefanllari. Nga Korça kemi shkuar në Kavajë ku unë kisha një kushëri oficer (V. Golemi) i cili ishte komandant i një batalioni tankist. Kur po hanim bukë në një resorant në Kavajë, pyeta për të një kamariere që quhej Abibe Cara, e cila më tha se e njihte, por ai ishte transferuar. Nga Kavaja kemi hyrë në Tiranë dhe më pas kemi vazhduar në një bazë tonën në Macukull të Burrelit. Në një fshat të Burrelit jemi diktuar nga një i plotfuqishëm zone, të cilin e lidhëm dhe e morëm me vete deri në kufirin me Jugosllavinë. Ai nuk pranoi të vinte me ne jashtë dhe e lidhëm në një pemë që të mos rrezikoheshim".

Po pas këtyre misioneve, çfarë vprimtarie ndërmori "Fronti i Rezistencës"?
"Duke e ditur se në 29 nëntorin e vitit 1974 regjimi komunist i Enver Hoxhës do të festonte 30-vjetorin e ardhjes së tij në fuqi dhe do të organizonte një paradë të madhe, Kryesia e "Frontit të Rezistencës" vendosi që të dërgonte në Shqipëri një grup prej pesë djemsh të zgjedhur, të zgjuar dhe trima, të cilat do të kryenin disa detyra tepër të vështira, ndoshta nga më të vështirat që ishin kryer deri atëhere".

Çfarë detyrash ishin këto?
"E para mundësisht të hidhej në erë, ose të mitralohej tribuna ku do të qëndronte udhëheqja e lartë komuniste me në krye Enver Hoxhën dhe Mehmet Shehun, e dyta të hidheshin bomba në ambasadën kineze, detyrë kjo që nuk ishte realizuar më parë për shkak të vështirësive, dhe e treta të krijoheshin lidhje me oficerë të pakënaqur të ushtrisë shqiptare. Për kryerjen e këtyre aksioneve u caktova unë si kryetar i grupit".

Çfarë bëtë pas këtij vendimi?
"Pas kësaj Sekretari i Komitetit "Shqipëria e Lirë" Mexhit Dibra, u takua me majorin Tomas Smith dhe i bëri atij të ditur gjithë planin për grupin që do të futej në Shqipëri dhe për atentatin ndaj Enver Hoxhës. Smithi i tha Mexhitit: "Si është i mbrojtur Enver Hoxha dhe perëndia nuk ka ç`i bën". Mexhiti i tha se ajo ishte marrë përsipër nga grupi i Avdul Banushit. Pas kësaj Smithi tha: "Për këtë jam dakort dhe unë, por çdo gjë do të ngelet kofidenciale nëpërmjet meje dhe jush".

Si vepruat pas miratimit që i bëri majori Smith aksionit tuaj?
"Më datën 20 nëntor 1974 unë së bashku me pjestarët e grupit tim u nisëm nga SHBA-ja dhe sipas itinerarit të paracaktuar mbërritëm në Athinë e Prevezë. Më 22 nëntor ne ishim në Filat të Çamërisë dhe iu ngjitëm Malit të Stillos. Brenda kufirit shqiptar vumë re lëvizje të shumta , gjë e cila tregonte se kundërzbulimi shqiptar mund të kishte dijeni për misionin tonë".

Si mund të dihej misioni juaj nga Sigurimi shqiptar?
"Gjatë asaj periudhe Sigurimi i Shtetit kishte krijuar rrjetin e merimangës së zezë agjenturore edhe në rradhët e mërgatës sonë antikomuniste në Perëndim. Shumë prej tyre që ishin nga kontigjenti ynë i të përndjekurve, ne i njihnim dhe u ruheshim, por kishte dhe të tjerë që ne nuk i dinim. Kur na afrohej ndonjë nga agjentët në lokalet që frekuentonim, ne bënim një lojë duke folur me zë të lartë e i thonim njeri tjetrit se dy hynim në Shqipëri nga Gjiri i Vlorës. Agjenti që e dëgjonte bisedën tonë, njoftonte Sigurimin shqiptar i cili përforconte Gjirin e Vlorës, ndërsa ne futeshim nga Kepi i Stillos pa ndonjë problem".

Si u futët në territorin shqiptar atë rradhë?
"Ndërsa Sigurimi shqiptar na priste që ne të hynim në Kepin e Stillos, ne iu shmangëm atij drejtimi. Përmes njerzve tanë që kishim në Greqi kishim mundur të rekrutonim një nga komandantët e postave shqiptare të kufirit, të cilit i kishim dhënë 700 USD. Kështu kufirin e kaluam tek posta e atij oficeri që na la një zonë të pambuluar me shërbim".

"Kush ishte ai oficer?
"Nuk ka rëndësi emri i tij dhe nuk po ua them se ka qenë ushtarak. Por ai pak kohë më pas mundi të arratiset për në Jugosllavi dhe që andej fitoi statusin e emigrantit politike e shkoi në Kanada, ku jeton edhe sot"

Çfarë peripecish kaluat gjatë kalimit të kufirit?
"Duke e ditur se për raste festash Ushtria e Sigurimi shqiptar i dyfishonin rojet dhe merrnin masa të rrepta, ne nuk kaluam në urën e Lumit Pavëll, por e kaluam lumin në këmbë. Baza jonë e parë ishte në fshatin Aliko të Sarandës. Atje e kishte shtëpinë djali i njërit prej antarëve dhe përkrahësve më të flaktë të "Frontit të Rezistencës" në Amerikë. Ai ishte dhëndrri i Kryetarit të Kooperativës dhe punonte si shofer. Ne hymë në lidhje me të dhe ai na transportoi deri në Bamatat të Delvinës. Më pa i dhamë dhe 100 USD të tjera dhe ai pranoi të na çonte deri në Gjirokastër, ku ne u strehuam në bazën tonë të përhershme tek familja Jonuzi".

Po nga Gjirokastra ku vajtët?
"Pasi familja Jonuzi na kishte siguruar pesë bileta ne hipëm në autobuzin e linjës për në Tiranë. Tek Ura e Subashit ishte vendosur një postobllok me policë dhe ushtarë të cilët kontrollonin të gjithë të panjohurit. Kur ndaloi autobuzi ynë gjashtë ushtarë të armatosur me automatikë e rrethuan atë ndërsa një grup policësh qëndronin në këmbë tek dera e autobuzit. Sapo i pashë ata mendova se nuk kishte pikë dyshimi se të dhënat për grupin tonë ishin të sakta".

A ju kontrolluan dokumentat?
"Përnjëherë njëri nga oficerët nisi të kontrollonte pashaportat, të parit nga grupi më kontrolloi mua që isha pas shoferit dhe më pas edhe shokëve të mi që ishin të shpërndarë në vënde të ndryshme. Megjithë vëmndjen e madhe ai nuk dyshoi tek asnjëri prej nesh. Por pas oficerit në autobuz hynë tre civila me leckë të kuqe në krah. Unë sapo i pashë u drithërova se ata ishin bashkfshatërt e mi dhe njëri prej tyre ishte xhaxhai im. Ata kaluan në mes pasagjerëve dhe shikonin sa majtas sa djathtas. Kuptohej se kërkonin fytura të njohura dhe kjo ma shtoi ankthin. Por as ata nuk më njohën dhe ne vazhduam rrugën të qetë deri në Tiranë, ku në orën pesë të mbrëmjes u strehuam në familjen Bineri".

Çfarë bëtë më pas?
"Atë natë vetëm njëri nga shokët tanë, Sulejmani, i armatosur me një pistoletë dhe granada, doli në qytet dhe u afrua deri përball tribunës ku do vendosej orkestra frymore. Aty e kthyen mbrapsht pasi nuk kishte fletë hyrjen. I gjithë qëllimi i vajtjes së tij atje ishte që të siguronim ndonjë fletë-hyrje dhe ta kopjonim. Pasi u kthye Sulejmani, dola vetë deri në Sheshin "Skënderbej" dhe u afrova deri afër tribunës para Hotel "Dajtit" ku kishte me dhjetra ushtarë të armatosur e me rroba parade që bënin provat e fundit. Po kështu kishte dhe punonjës të Sigurimit të veshur civilë. Midis qindra njerëzve më zuri syri dhe shumë bashkëfshatarë të mi nga Golemi i Gjirokastrës të cilët i kishte sjellë aty Sigurimi i Shtetit që të më identifikonin mua. Më pas unë u ktheva në bazën tonë te familja Bineri dhe atë natë nuk dolëmn më".

Po të nesërmen?
"Ditën e nesërme më 29 nëtor, pasi kishim futur automatikët e vegjël "Tomson" dhe granadat poshtë palltove të mëdha, tentuam që të afroheshim edhe njëherë afër tribunës që për çudi ishte spostuar nga hotel "Dajti" ku e lamë në darkë, për në shkallët para kryeministrisë. Kjo gjë na e përforcoi qind për qind bindjen se Sigurimi kishte dijeni për ardhjen e grupit tonë në Tiranë. Megjithkëtë unë tentova disa herë të afrohesha në një vënd të përshtatshëm që të kisha rreze veprimi për të qëlluar në drejtim të tribunës së udhëheqjes, por ishte e pamundur sepe njerzit e Sigurimit më largonin duke më kërkuar fletë-hyrjen. Unë munda ta ndjek ceremoninë shumë larg, diku aty tek ura e Lanës në Parkun "Rinia" ku tribuna mezi dallohej. Mbaj mënd se i pari doli në tribunë Haxhi Lleshi dhe pas tij vetë Enver Hoxha. Sipas të dhënave që morëm më vonë, kjo gjë nuk kishte ndodhur asnjëherë në paradat e mëparëshme, ku Enver Hoxha dilte vetë i pari në tribunë".

A menduat në ato çaste të bënit ndonjë veprim?
"Ishte e pamundër që të veproja nga aty ku isha ku mezi dukej tribuna dhe jo më të qëlloja me automatik në drejtim të udhëheqjes komuniste. Njerzit e Sigurimit ishin kudo në gatishmëri të plotë dhe ata njiheshin kollaj se qëndronin me shpinë nga tribuna e me fytyrë nga populli".

Si vepruat më pas?
"Pasi nuk kishim asnjë mundësi për të vepruar, për të mos e ndërlikuar më tej situatën u kthyem menjëherë në bazën tonë ku roja që kishim lënë aty afër na tha se herë pas here disa civilë vështronin në drejtim të shtëpisë ku ishim vendosur ne. Ajo gjë tregonte se ne ishim diktuar. Kështu natën ne dolëm nga ajo bazë dhe ikëm në Yzberish ku kishim një bazë tjetër".

Po për ambasadën kineze që kishit marrë vendim për t'i hedhur dimamit, çfarë bëtë?
"Të nesërmen më 30 nëntor unë u detyrova të hyja vetë përsëri në Tiranë, tamam për ambasadën kineze në mënyrë që të mos ktheheshim pa bërë asnjë aksion. Iu afrova godinës e cila ishte në një vënd tepër të rrezikshëm në mes Radio-Televizionit dhe Bulevardit të Madh, i cili ruhej nga të gjitha anët me ushtarë të armatosur. Edhe po të mos ishin ata ushtarë që i kishin nxjerrë në shërbim me rastin e festës së Çlirimit, gjithashtu ishte e pamundur të vendosje eksplozivin aty nga rojet e ushtarët e institucioneve".

(vijon ...

 

[Uarda]

gaz.shqip.
-----------------
Hasan Luçi: Ja si e ndiqnim Avdul Banushin


--------------------------------------------------------------------------------

Lidhur me dëshmitë e Avdul Banushit të dhënë në intervistën e tij ekskluzive për "Gazeta Shqiptare", ne iu drejtuam ish-Kryetarit të Degës së Zbulimit shqiptar Dr. Hasan Luçit, i cili ka punuar për afro 30-vjet në ato organe dhe është i njohur për lexuesit e gazetës sonë nëpërmjet disa intervistave që ka dhënë për bandën e Xhevdet Mustafës . Lidhur me intervistën e Banushit, Dr. Hasan Luçi shprehet: "Ndonëse unë nuk kam pasur të bëj direkt me grupin e Avdul Banushit, kam dijeni në tërësi dhe në veçanti për atë grup diversionist, për rastet kur ai shkelte në territorin apo sektorin tim. Zbulimi Shqiptar që kishte përvojë të gjatë me bandat, e ndiqte me përparësi atë grup që kur u krijua nga organizata "Fronti i Rezistencës". Po kështu që kur u formua ai grup, me anët të bashkëpuntorëve tanë në shtete të ndryshme ne ndiqnim të gjitha lëvizjet e tij dhe aktet armiqësore, e kishim dijeni edhe për bazën ku ata stërviteshin në Amazonë. Por herë pas here ata na i fshihnin gjurmët sepse për të lëvizur nga një shtet në tjetrin, ata bënin shumë lëvizje të tjera të rreme në shumë shtete të ndryshme të Botës. Ndaj ne e kishim të pamundur për t' i ndjekur lëvizjet e tyre në ato shtete, qoftë nga ana financiare, me bashkëpuntorë, apo edhe nga mungesa e vizave që nuk mund të siguroheshin në kohë. Po kështu ne nuk mund t'ju thoshim bashkëpuntorëve tanë më shumë se ç'dinin ata për ndjekjen e kontrollin e atij grupi, ndërsa vetë e kishim të pamundur që t'i ndiqnim ata, sepse prania jonë në ato vënde dhe shtete ku ata lëviznin, apo në bazat që stërviteshin, mund të krijonte dhe probleme diplomatike e ndërshtetërore. Ne kishim dijeni të plotë se Avdul Banushi ishte kryetari i grupit dhe se ai i udhëhiqte misionet në drejtim të Shqipërisë ku kishte kryer edhe disa akte terroriste, por e kishim të vështirë kapjen e tij sepse nuk dinim gjithshka për kohën dhe vëndet ku hynte e zbarkonte ai. Ne njihnim edhe disa shokë të tij dhe tërhoqëm në bashkpunim disa prej tyre. Edhe në nëntorin e vitit 1974 në Paradën e madhe të 30-vjetorit të Çlirimit, ne kishim dijeni se ai kishte ardhur në Tiranë me grupin e tij dhe strehoej tek një bazë në Pallatet "Shallvare", por nuk e dinim vëndin e saktë ku strehoej. Për këtë arsye u lëviz tribuna e udhëheqjes nga Hotel "Dajti" për tek Kryeministria, në mënyrë që të sigurohej jeta e udhëheqjes dhe e Enver Hoxhës. Ne ramë disa herë në gjurmët e tyre dhe u kapëm edhe materialin eksploziv që kishin fshehur në zonën kufitare, por ata na u larguan përsëri duke dalë jashtë kufirit tonë shtetëror se nuhatën pritat. Avduli kishte përvojë ilegale dhe cilësi zbuluese e mbrojtëse, qe i shkathët dhe shfaqte zgjuarsi natyrore të shkallës së lartë. Ai kishte gjithashtu natyrën e labit trim e luftëtar, sipas konceptit të vet të luftës në mes dy sistemeve. Pra ne kishim të bënim me një kundërshtar të fortë e me mbështetje të madhe të jashtme e lidhje të brendshme. E vetmja mënyrë për kapjen e Avdul Banushit ishte shfrytëzimi i ardhjes së tij në Shqipëri me anë të ndonjë kombinacioni dhe për këtë gjë na u desh mjaft kohë. Ai u kap në vitin 1975 se shokët e Neë Yorkut që e ndiqnin këtë grup, punuan në mënyrë të shkëlqyer. Gjatë kohës që vuante dënimin në burgun e Burrelit, unë i shkova atje dhe në takimin që bëra vetëm për vetëm me të, i tatova pulsin e vendosmërisë së tij pas kapjes, nëse mund të bënim ndonjë kombinacion agjenturor brenda vëndit apo ta nisnim në Perëndim ku ai të punonte për Shqipërinë. Por Avduli ishte shumë i vendosur në rrugën e tij antikomuniste dhe m'u përgjigj duke më thënë se jo vetëm që nuk do të punonte për ne, por nëse dilte nga burgu, do të bënte të njëjtën gjë 100 herë duke vënë bombat etj.. Pas viteve 1990-të kur ai doli nga burgu erdhi më takoi dhe jemi takuar disa herë dhe vazhdojmë të takohemi përsëri, si miq opozitarë, duke kujtuar ngjarjet e kohës, kur kemi gabuar e ç'mund të bëhet për t'i lehtësuuar plagët këtij vëndi në kushtet e sotme, duke pasur si busull rolin dhe vëndin e shqiptarëve.. Qeveritë shikojnë hallet e veta dhe jo të shtetarëve që u shërbejnë. Qëndrimi i tyre ndaj shërbimeve sekrete dhe për njerzit që rrezikojnë është mosmirënjohës. Ata trajtohen si të rëndomtë dhe përkushtimi i tyre nuk shpërblehet. Avduli qe një antikomunist i aksionit, por harronte se zbulimi shqiptar kishte në dorë armën e mbrojtjes së Atdheut dhe vinte në shërbim atdhetarë që merrnin parasysh gjithshka, gjë që Avduli nuk e pati gjithnjë parasysh dhe ra në grackë. Më vjen mirë që ai tregon kujtimet e veta, jo për t'u mburrur, por që njerzit të kuptojnë realisht qëllimet e luftës së ftohtë dhe rolin e veçantë të njerzve që punuan në dy kampet dhe kushdo të nxjerr përfundimet mbi të mirën dhe të keqen që i bën Atdheut çdo qeverisje apo shtetar. Është koha që shqiptarët të mendojë dhe punojnë më shumë për vehte, siç bënë e gjithë bota tjetër".

VIJON ...

 

[Uarda]

DOSSIER VI

Dëshmia e bujshme e 75-vjeçarit Avdul Banushi lidhur me agjentët që përpunoi në Shqipëri Ministri i Brendshëm Hazbiu dhe si i nisi ata me mision në SHBA

"Ja agjentët shqiptarë që rekrutoi Kadri Hazbiu për grupin tonë"


--------------------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Në pjesën e pestë të këtij shkrimi të botuar në numrin e djeshëm, nëpërmjet intervistës me 75-vjeçarin Avdul Banushi u njohëm me një nga misionet më të rendësishëm që kishte marrë përsipër për të kryer grupi i tij në Tiranë, i cili kishte të bënte me hedhjen në erë të ambasadës kineze në Tiranë dhe atentatin ndaj Enver Hoxhës në tribunën e paradës së madhe të 30-vjetorit të Çlirimit. Avdul Banushi dhe grupi i tij hynë në Shqipëri nga kufiri toksor në Malin e Stillos dhe mbërritën deri në Tiranë, ku u strehuan në familjen Bineri. Në paraditen e 29 nëntorit, Avdul Banushi i armatosur me "Tomoson" dhe bomba nën pallton e madhe, mundi të afrohej deri tek Ura e Lanës në skajin e Parkut "Rinia" ku nuk kishte asnjë mundësi që të qëllonte në drejtim të tribunës së udhëheqjes. Po kështu atyre u dështoi edhe plani për vënien e bombave në ambasadën kineze e cila ruhej me ushtarë të shumtë. Në shkrimin e djeshëm gjithashtu u njohëm edhe me dëshminë e ish-kryetarit të Degës së Zbulimit Shqiptar, Dr, Hasan Luçit, i cili tregoi se si e ndiqte Zbulimi Shqiptar grupin e Avdul Banushit, deri sa e futi në grackë atë.

(vijon nga numri i kaluar)

Çfarë bëtë pas dështimit të aksionit për atentatin ndaj Enver Hoxhës dhe vënies së bombave në ambasadën kineze?
"Kur e pamë që e kishim të pamundur për të realizuar dy aksionet tona, për të mos e ndërlikuar më tej situatën, akoma pa mbaruar mirë parada ne u larguam që andej dhe u kthyem në bazën tonë tek familja Bineri në pallatet "Shallvare". Aty roja jonë që e kishim lënë për të kontrolluar bazën nga survejimet e Sigurimit të Shtetit, na tregoi se shumë civilë herë pas here kalonin në rrugën para atij pallati dhe vështronin nga shtëpia ku banonin dy familjet Bineri. Ne bëmë një mbledhje të shkurtër ku vendosëm që të ndërronim bazën pasi ekzistonin të gjitha mundësitë që të kishim rënë në gjurmët e Sigurimit. Pas kësaj dolëm prej aty pa rënë në sy dhe në këmbë shkuam tek baza tjetër në familjen Begeja, ku i zoti i shtëpisë ishte trembur shumë nga lëvzjet e njerzve të Sigurimit. Edhe aty nuk qëndruam shumë dhe menjëherë u nisëm për në fshatin Ndroq tek baza jonë në familjen Mancaku. Ajo ishte një nga bazat tona më të sigurta për arsye se asaj familje regjimi komunist i Envetr Hoxhës i kishte pushkatuar dy djem, Seit dhe Zydi Mancakun. Aty qëndruam për shtatë ditë me rradhë në një kasolle bagëtish pa dalë fare përjashta".

Nga aty ku shkuat?
"Duke e parë situatën tepër të ndërlikuar, ne u larguam prej aty dhe shkuam në Fier ku u strehuam në familjen Margaritari e cila na priti mjaft mirë. Në Fier unë takova dhe shokun tim të vjetër Haxhi Moskin dhe dy tre të tjerë që i kisha pasur në burgun e Burrelit. Ata na bënë një përshkrim më të hollësishëm të situatës duke na treguar për kontrollet e shumta që kishte ndërrmarë Sigurimi i Shtetit në të gjithë vëndin me rastin e festave të nëntorit. Nga Fieri ne shkuam në Izvor të Dukatit ku pasi hymë në lidhje me qëndrën me anë të radiomarrses, erdhi mjeti nënujor e na mori. Kur mbërritëm në Prevezë dorzuam armatimet dhe morëm avionin e u nisëm për në SHBA, ku raportuam për të gjithë misionin tonë i cili na kishte dështuar".

Pas këtij misioni, organizata juaj "Fronti i Rezistencës", a ndërmori misione të tjera për hedhje bombash nëpër ambasada?
"Jo, ne nuk mund të kryenim më misione të atilla me hedhje bombash, për faktin se kishim marrë paralajmërimin e fundit nga majori Tomas Smith".
Po ku konsistonin aksionet që do të kryente "Fronti i Rezistencës" dhe a kishte dijeni Sigurimi i Shtetit se ju i kishit vënë bombat në Romë e Paris?
"Aksionet që do ndërrmernin grupet pesëshe që ishin formuar pas vendimit të "Frontit të Rezistencës, kishin piksynimin e vetëm futjen në Shqipëri. Ndërsa për sa i përket Sigurimit të Shtetit, ai kishte rënë në gjurëm tona me anë të agjentëve që kishte rekrutuar në Shqipëri dhe i kishte sjellë tek ne në SHBA. Po kështu Sigurimi Shtetit kishte dijeni të plotë se unë kisha vënë bombat në ambasadat e Romës e Parisit".

Nga e mësoi Sigurimi se ju ishit personi që kishit vënë bombat në ambasadat e Romës e Parisit?
"Personi që informoi Sigurmin e Shtetit shqiptar se unë kisha vënë bombat në ambasada, quhej Ndoc K. dhe ishte nga Shkodra. Ndoci ishte tip aventurieri, punonte në një ndërrmarje diku në periferi të Shkodrës dhe thuhej se në atë kohë ai ishte fejuar me mbesën e njërit prej Sekretarëve të Komitetit Qëndror. Ai rridhte nga një familje që ishte persekutuar shumë nga regjimi komunist i Enver Hoxhës dhe këtë gjë e shfrytëzuan oficerët e Sigurimit të Shtetit të cilët e rekrutuan menjëherë. Pasi e kishte rekrutuar, Sigurimi Shtetit bëri një lojë duke hapur fjalë se ai ishte arratisur, ndërsa e kishte përcjellë vetë për në Malin e Zi dhe brenda tre ditëve ai arriti në Itali. Në Romë ai u paraqit tek Ernest Koliqi, duke i thënë se ishte i arratisur nga Shqipëria dhe i kërkoi ndihmë për t'i gjetur punë. Koliqi pasi e mbajti tre ditë në shtëpi, e përzuri sepse kishte marrë të dhëna nga Gjon Gjinaj, i cili i kishte thënë se Ndoc K. ishte agjent i Sigurimit të Shtetit shqiptar dhe se aty kishte ardhur me mision të veçantë.

Nga i mësuat ju të gjitha këto?
"Të gjitha këto biseda mua m'i tregoi vetë Ndoc K. kur erdhi në SHBA, por ai nuk pranonte se ishte agjent i Sigurimit të Shtetit.

Po pse erdhi Ndoc K. në SHBA dhe si hytë ju në kontakte me të?
"Ndoc K. erdhi në SHBA sepse një nga misionet kryesore që i kishte ngarkuar Sigurimi, ishte që ai të mblidhte informata reth grupit që kishte hedhur bombat në ambasadat e Romës e Parisit. Ndoc K. pasi u përzu nga Ernest Koliqi, mundi që të merrte të drejtën e azilit politik për në SHBA, nëpërmjet zonjës Sofie K. e cila punonte në zyrat e emigracionit amerikan me qëndër në Romë. Sofia bënte lojë të dyfishtë duke punuar edhe për amerikanët edhe për Sigurimin e Shtetit shqiptar, për arsye se ajo kishte farefisin e saj të persekutuar në një fshat të Lushnjes. Kështu sipas urdhërit të Sigurimit ajo i dha Ndocit azilin politik për në SHBA. Kur erdhi në SHBA, Ndoci shkoi menjëherë në Misionin Shqiptar pranë OKB-së, ku mori kontakt me Sokrat Çomon që ishte njeriu i Sigurimit dhe punonte si diplomat pranë atij misioni. Ndoci i dha parrullën që kishte marrë nga Sigurimi në Shqipëri dhe Sokrati i dha atij detyrat që duhej të kryente atje. Gjëja e parë që bëri Sokrati me Ndocin, ishte prezantimi me një shqiptar tjetër të quajtur Loro Shpori dhe të dyve iu vuri si detyrë që të zbulonin se kush ishin ata që kishin vënë bombat në ambasadat e Romës e Parisit".

Kush ishte Loro Shpori dhe a u ndiqte ai me Ndoc K.?
"Loro Shpori ishte nga një fshat i Shkodrës dhe kishte qenë në burg si i dënuar politik. Kur ishte liruar nga burgu ai ishte arratisur nga Shqipëria dhe kishte ardhur në SHBA. Me Loro Shporin unë kisha pasur miqësi që përpara se ne të fillonim aksionet tona dhe më pas ai e kishte nuhatur se unë bëja lëvizje të shumta me avione nëpër Europë. Loro me prezantoi me Ndoc K. dhe në atë kohë Ndoci mu qep keq mua, gjoja si shok i ngushtë e më vinte dhe në shtëpi. Në atë kohë Loron e kishte takuar Sokrat Çomo dhe e kishte rekrutuar që ai të punonte për llogari të Sigurimit të Shtetit shqiptar, duke i ngarkuar edhe detyrat që duhej të kryente. Si shpërblim ndaj kësaj Sokrati i kishte premtuar disa privilegje që ai të dërgonte para e pako tek njerzit e tij në Shqipëri, sa të donte dhe pa doganë".

Nga i dinit ju këto dhe cilat ishin detyrat që iu ngarkuan Loro Shporit?
"Të gjitha këto mua m'i tregoi vetë Loro Shpori dhe misioni që ishte ngarkuar atij ishte: të survejonte katër kafenetë e shqiptarëve që ndodheshin në rrugën "Allen" në New York, Kafe "Tirana","Çajupi", "Ali Pashë Tepelena" dhe "Rozafa". Po kështu Loro Shpori më tregoi edhe për Ndoc K. që ishte agjent i Sigurimit të Shtetit. Pasi Loro na tregoi për marveshjen që kishte bërë me Sokrat Çomon, ne i thamë që ai të bënte detyrën, por para se t'i dërgonte informatat në Misionin shqiptar të OKB-së, ai duhej të na i sillte ne".

A e bëri këtë gjë Loro Shpori dhe përse ju vazhdonit të mbanit shoqëri me Ndoc K. kur e dinit që ishte agjent i Sigurimit?
"Po, Loro pranoi ta bënte atë që i thamë ne dhe atyre të Misionit të OKB-së u dërgonte informata pa rëndësi, menjëfjalë bënte lojë të dyfishtë. Në fillim ne nuk e njihnim Ndoc K. po kishim njëfarë dyshimi se ai rrinte pa punë në SHBA. Ndërsa kur ne e morëm vesh se ai ishte agjent i Sigurimit, e demaskuam keqas në të gjithë mërgatën shqiptare dhe ai mbeti kartë e djegur në emigracionin antikomunist. Megjithkëtë ai e vazhdonte punën e tij".

Përveç Ndoc K dhe Loro Shporit a kishte agjentë të tjerë të Sigurimit të Shtetit që ishin vënë për të gjurmuar grupin tuaj?
"Në atë kohë që ne kishim kryer aksionet e para nën drejtimin e "Frontit të Rezistencës, Sigurimi i Shtetit ndërmori një ofensivë të madhe për të rënë në gjurmët tona dhe kjo dukej nga agjentët e shumtë që rekrutoi dhe nisi në SHBA. Përveç Loro Shporit dhe Ndoc K. në atë kohë erdhi në SHBA dhe një djalë i ri 26-vjeçar, i quajtur Tom Mërnaçaj. Toma ishte nga Selca e Vermoshit të Shkodrës dhe rridhte nga një familje shumë e perekutuar nga regjimi komunist i Enver Hoxhës. Babai i tij ishte pushkatuar më duket aty nga viti 1947 në qytetin e Korçës, ndërsa xhaxhai i tij vazhdonte të ishte në burg si i dënuar politik. Po kështu Toma kishte dhe njerëz të tjerë nga fisi i tij të pushkatuar dhe nëpër burgje. Në atë kohë Toma ishte i internuar në ishullin e Lezhës, ku shkonte shpesh për gjueti Kadri Hazbiu. Tom Mërnaçin e thirri Kadri Hazbiu dhe e përpunoi me qëllim që ta sillte në SHBA, për të ndjekur grupet tona të "Frontit të Rezistencës".

A erdhi Tom Mërnaçi në SHBA?
"Po, menjëherë pas përpërpunimit nga Kadri Hazbiu, Toma u përcoll nga Sigurimi i Shtetit për në Itali, ku nëpërmjet ambasadës sonë dhe Sofie K. ai erdhi në SHBA. Në atë kohë që Sigurimi përcolli Tomën për në Itali, gjithashtu përcolli për në Mal të Zi edhe vëllanë e tij Dedën, i cili gjithashtu ishte rekrutuar prej Sigurimit. Për të humbur gjurmët e lojës të Sigurimit të Shtetit me Tomën e Dedën, ata hapën fjalë se dy vëllezërit Mërnaçi ishin arratisur për në Itali me anë të një varke nga fshatai Tale i Lezhës". Toma mbërriti në SHBA me gjithë gruan e tij dhe djalin e vogël të quajtur Luigj, ndërsa i vëllai Deda u la në zonën kufitare të Malit të Zi me Shqipërinë për të hetuar bazat e grupeve tona që ishin krijuar nga Dr. Hamdi Uruçi. Menjëherë pas ardhjes në SHBA, ku Tomës i lindi dhe një vajzë, ai shkoi në Misionin shqiptar pranë OKB-së dhe mori takim me Sokrat Çomon. Sokrati e lidhi Tomën me Ndoc K. dhe Toma për afro tetë muaj që qëndroi në SHBA, nuk punoi fare dhe pretendonte se merrte asistencë".

Si ratë në kontakt ju me Tom Mërnaçin?
"Pas tetë muajve, sipas udhëzimeve që kishte marrë nga Kadri Hazbiu, Toma u paraqit në zyrat e Komitetit "Shqipëria e Lirë" dhe kërkoi takim me krerët kryesor të tij. Ata e pritën Tomën i cili iu tha atyre se kishte dëshirë që të dilte vullnetar për të shkuar në Shqipëri e për të luftuar kundër komunizmit, sepse komunistët i kishin vrarë babën dhe i kishin persekutuar gjithë farefisin".

Cila ishte përgjigjia që Toma mori nga krerët e Komitetit "Shqipëria e Lirë"?
"Antari i kryesisë së Komitetit. Dr. Hamdi Uruçi, e pyeti Tomën se si e vërtetonte ai se komunistët i kishin vrarë babën dhe Toma iu përgjigj se aty në New York kishte plot bashkfshatarë të tij të cilët mund të pyeteshin rreth atyre çka kishte thënë ai".

A i interesua kryesia e Komitetit për Tomën?
"Po, për atë gjë u pyetën shumë njerëz dhe rezultoi se ishte ashtu siç thoshte Toma".

Çfarë ndodhi më pas me Tomën?
"Pasi u vërtetuan fjalët e Tomës lidhur me biografinë e tij, ai doli vullnetar që të vinte me mua me mision në Shqipëri, duke thënë se donte të merrte hak ndaj komunistëve. Unë pranova se nuk më shkonte kurrë në mëndje se ai djalë i ri të ishte përpunuar nga Sigurimi Shtetit. Pasi kësaj ne morëm detyrat rreth misionit që do të kryenim në Shqipëri dhe më 26 prill të vitit 1975 unë me Tomën i hipëm avionit në New York dhe mbërritëm në Athinë".

Vetëm me Tomën erdhët në Athinë?
"Po vetëm me Tomën dhe pas tre ditësh në Athinë erdhi për të na takuar Nikolla Plesati, i cili ishte nga Korça dhe banonte në Igumenicë".

Kush ishte Nikolla Plesati dhe përse erdhi për t'ju takuar?
"Nikollës i kishte vdekur babai (Thoma Plesati) në burgjet e Shqipërisë në vitin 1953 dhe në atë kohë ai kishte dhe dy vëllezër, Koçon e Llambron në burgje. Ai do të na shoqëronte ne për në Prevezë, ku do të bisedonte me Kolonelin amerikan Bill, që të na furnizonte me armatime, sepse me urdhërin e majorit Tomas Smith, ne nuk mund të merrnim më armë aty".

A ju nxorri pengesë koloneli Bill?
Jo, ai nuk na nxorri asnjë pengesë. Pas bisedës që bëri Nikolla me Billin, ai na furnizoi me të gjitha armatimet e nevojshme".

Çfarë bëtë pasi u furnizuat me armatime?
"Pas kësaj ne bëmë planin se si do hynim në Shqipëri'.
-------------------



(vijon ...

 

[Uarda]

DOSSIER VII

Dëshmia e 75-vjeçarit Avdul Banushi lidhur me kurthin që i ngriti Sigurimi Shtetit shqiptar me anë të agjentëve që kishte rekrutuar dhe i kishte nisur për në SHBA

"Ja si më kapën me grackën e Kadri Hazbiut"


--------------------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Në pjesën e gjashtë të këtij shkrimi të botuar në numrin e djeshëm, nëpërmjet dëshmive të 75-vjeçarit Avdul Banushi u njohëm me largimin e grupit të tij nga Shqipëria, pas dështimit të atentatit që ata kishin marrë përsipër ndaj Enver Hoxhës kur ai do të dilte në paradën e madhe të 30-vjetorit të Çlirimit në 29-nëntor 1974. Pas kthimit të Avdul Banushit dhe të grupit të tij në SHBA, Sigurimi i Shtetit Shqiptar dhe personalisht Kadri Hazbiu ngritën rrjetin agjenturor në Shqipëri e SHBA për të bërë të mundur futjen në grackë të Banushit duke e sjellë atë në Shqipëri. Sipas dëshmisë së Banushit personat që rekrutoi Kadri Hazbiu e Sigurimi i Shtetit që të infiltronin në grupin e tij ishin Ndoc K, dhe Loro Shporja nga Shkodra si dhe dy vëllezërit Tom dhe Dedë Mërnaçi nga Selca e Vermoshit. Toma arriti të fitonte besimin e kryesisë së organizatës "Fronti i Rezistencës" dhe më 26 prill të vitit 1975 ai u nis nga SHBA-ja bashkë me Avdul Banushin, gjoja me misionin për në Shqipëri.

(vijon nga numri i kaluar)

Në çfarë itinerari u nisët për të hyrë në Shqipëri me Tom Mërnaçin?
"Nga Athina me avion u larguam për në Francë ku për disa ditë qëndruam në hotelin tonë të pëerhershëm "Viktor Hygo" ku patëm disa biseda e debate me Sadik Premten e Seit Kryeziun. Më pas lëvizëm për në Belgjikë e Gjermani ku takuam edhe shqiptarë të tjerë të mërgatës antikomuniste dhe më pas u kthyem në kryeqytetin italian Romë".

Përse i bënit të gjitha këto lëvizje?
"Këto lëvizje ishin pjesë e taktikës sonë përpara se të hynim me mison për në Shqipëri. Efekti i këtyre lëvizjeve ishte humbja e gjurmëve nga ndjekjet e Zbulimit Shqiptar që kishte bashkëpuntorët e tij pothuaj në të gjitha shtetet ku kishte shqiptarë".

Nga Roma ku shkuat më pas?
"Nga Roma unë me Tom Mërnaçin u nisëm me tren për në qytetin e Barit dhe me vete kishim dhjetë kg materiale propagandistike pa përfshirë këtu armatimet për katër persona që do t` i shpërndanim në Shqipëri. Nga porti i Barit u nisëm me tragetin "Iliria" për në portin e Dubrovnikut të Jugosllavisë. Për kalimin e materialeve dhe armatimeve që kishim me vete, rreziqet më të mëdha i kishim në kontrollet që bëheshin nëpër porte apo pikat e kalimit kufitar, të cilat në shtetet ballkanike ishin më të rrepta".

" A patët probleme kur hytë në portin e Dubrovnikut?
Duke e ditur se Toma ishte i ri dhe pa përvojë, unë e lashë të shkonte përpara dhe materialeve që kishim u dola vetë për zot. Policit që filloi të më kontrollonte i dhashë 100 USD në dorë dhe mbasi më pa pashaportën amerikane ai më lejoi të kaloja pa më kontrolluar më. Më pas dolëm nga porti dhe morëm një taksi e cila na çoi deri në qytetin e Titogradit që ishte 700 km larg që andej. Në atë qytet mbërritëm në orën dhjetë të mbrëmjes së 2 prillit të vitit 1975 dhe sapo zbritëm nga taksia e ndjemë veten krejt të sigurtë nga peripecitë e mëdha që kishim kaluar sepse aty banonte familja e Tom Mërnaçit e cila konsiderohej si një nga bazat tona më të sigurta".

A shkuat në atë bazë?
"Patjetër, sapo zbritëm ne shkuam menjëherë tek shtëpia e Tomës ku unë u takova me të gjithë njerzit e familjes. Desha të them se pritja që m` u bë aty ishte disi e ftohtë. Kur u ulëm për të ngrënë vura re shumë lëvizje të njerzve që hynin e dilin. Sidomos vëllai i Tomës, Deda hynte dhe dilte e në një rast të gjithë njerzit e familjes dolën jashtë duke më lënë mua vetëm".

A u ngjallën dyshime prtija e ftohtë që ju bënë dhe ato lëvizje që thoni?
"Të them të drejtën një farë habie më shkaktoi, por që të dyshoja se isha para ndonjë gracke, nuk e mendova kurrë. Megjithatë unë i pyeta për shqetësimin e tyre se ç` hall kishin dhe ata më thanë se kishte ndodhur një ngatërresë për martesën e Dedës. Më pas ne ramë dhe fjetëm. Unë fjeta bashkë me Tomën në një dhomë e gjatë natës pashë një ëndërr të tmershme sikur një qen kufiri më sulmoi t` ë më kafshonte e menjëherë u ngrita ndenjur. Toma ndjeu lëvizjen time dhe më pyeti se ç` kisha e unë i tregova ëndrrën".

Kur u nisët për të hyrë në kufirin shqiptar?
"Më datën shtatë prill në orën dhjetë të natës na erdhi e na mori një taksi dhe u nisëm për në drejtim të kufirit jugosllavo-shqiptar".

Kush ju shoqëroi për aty?
"Bashkë me mua dhe Tomën, erdhën për të na shoqëruar edhe vëllai i tij Deda, e babai tyre Gjeta, të cilët ishin në përbërje të grupit tonë që do hynim në Shqipëri. Gjatë rrugës për në kufi taksia mori një rrugë të verbër malore dhe ata më thanë se nuk dilej ndryshe për atje ku do shkonim ne. Taksixhiut i treguam një shtëpi në buzë të kufirit që të krijonim alibinë dhe pasi e paguam ai iku. Sapo zbritëm filluam të bisedonim se si mund të kalonim për të hyrë në Shkodër".

Ju a kishit qenë ndonjëherë në ato anë, dua të them a kishit kaluar ndonjëherë në atë zonë kufitare për të hyrë në Shqipëri?
"Jo për mua ishte hera e parë që shkelja në ato anë, por vendimi që ne do të hynim aty ishte marrë që më përpara në New York, për arsye se ishte Toma nga ato anë dhe ai e njihte vëndin me pëllëmbë, ndërsa si kryetar i grupit isha unë".

"Nga vendosët të kalonit për të hyrë brenda territorit shqiptar?
"Ne vazhduam rrugën duke zbritur kodrën që të nxjerr në afërsi të rrugës nacionale në afërsi të Hanit të Hotit. Ndërsa ishim duke zbritur aty unë u thashë Tomës, Dedës e Gjetës që të kontrollonin armët, sepse ato ishin armë automatike të markës gjermane "Shnajzer" dhe nuk i kishim përdorur më parë. Unë u thashë atyre të m` i jepnin t` i kontrolloja dhe pasi mi dhanë, unë ua bllokova me anë të një ingranazhi duke vendosur tre numrat në një vijë. Pas kësaj ua dhashë duke iu thënë se i kishin në rregull".

Pse ua bllokuat armët?
"Atë gjë e bëra sepse ndërsa ishim duke zbritur kodrën, Toma seç foli me Dedën, fshehurazi meje, gjë e cila më futi në dyshime".

Ç' ndodhi më pas me ju?
"Ndërsa ishim duke udhëtuar në drejtim të kufirit të Shqipërisë dhe ishim futur rreth 800 metra në brendësi të tokës shqiptare, vumë re ndërtetsat e postës së Hanit të Hotit, brenda telave të klonit. Aty Gjeta u ul për të pirë një cigare dhe pushuar duke thënë se ishte lodhur. Unë desha ta kundërshtoja por në atë çast u ulën edhe Deda me Tomën, duke më futur mua në mes tyre. Unë nxorra paketën e cigares dhe ndërsa po ulja zinxhirin e bluzës për të nxjerrë çakmakun, ndejva se Toma më erdhi nga prapa për të ndezur cigaren e tij. Kur unë u mundova t` ja ndizja cigaren, ndjeva një goditje të fortë në fytyrë dhe në kokë. Në çast rashë përdhe i trullosur dhe si në mjegull dallova edhe Dedën e Gjetën që m` u afruan e më godisnin në qafë me qytat e automatikëve. Edhe në ato kushte kur akoma nuk më kishin lënë ndjenjat plotësisht, arrita në nxjerr nga brezi pistoletën dhe qëllova disa herë kuturu pa i parë ku ishin ata. Pas pak nga baraka e kufirit që ishte aty pranë erdhën menjëherë ushtarët të cilët zunë të më qëllonin me shkelma e grushta kudo në trup, deri sa humba ndjenjat".

"Kur u përmëndët, ku ndodheshit?
"Unë u përmënda vetëm në Degën e Punëve të Brendshme të Shkodrës kur po më mjekonin".

Po me Tomën, Dedën e Gjetën ç' u bë?
"Ndërsa ishin duke më mjekuar në Degën e Brendshme të Shkodrës, unë vura re se aty ndodheshin po të lidhur edhe Deda me Tomën, madje ata ishin të lidhur pas karrikeve. Gjeta nuk ishte aty, ai ishte kthyer mbrapsht që në Han të Hotit".

Si e shpjegoni këtë?
"Loja që kishte bërë Sigurimi me mua duhej vazhduar deri në fund. Ata i kishin arrestuar me qëllim që të mos i dekonspironin si agjentë të tyre dhe për të më dhënë mua të kuptoja, se nuk isha goditur prej tyre, por prej ushtarëve të kufirit dhe se ata gjoja ishin arrestuar njëlloj si unë. Ndërsa Gjeta u kthye sepse ai bënte lojë të trefishtë, me Sigurimin shqiptar, me amerikanët dhe me jugosllavët".

Po sipas jush a ishte realizuar me sukses gracka që iu kishin ngritur njerzit e Sigurimit?
"Jo, sepse nga sa kam mundur të mësoj vite më vonë, ata të tre nuk kishin urdhër për të më qëlluar mua. Detyra që kishin marrë ata nga Sigurimi ishte vetëm survejimi im dhe të njoftonin për lëvizjet që bëja në shtete të ndryshme të Europës, ndërsa kur të hyja në Shqipëri, arrestimi im do të bëhej vetëm nga njerzit e Ministrisë së Brendshme. Pra agjentët që kishte rekrutuar Sigurimi i Shtetit, më qëlluan mua pa autorizimin e eprorëve të tyre".

Ç' ndodhi më pas me ju, nga Dega e Shkodrës ku ju çuan?
"Më tetë prill të vitit 1975 më shoqëruan me katër makina policie dhe më nisën për në Tiranë ku më sistemuan në burgun e vjetër (Rep 313) në qelinë Nr.39. Aty më kishin shtruar një dyshek me kashtë në dysheme dhe të mbështetur në mur qëndronin dhe dy punonjës të Ministrisë së Brendshme. Pas pak aty hyri komandanti i burgut H. Shehu i shoqëruar nga një suitë e tërë të cilët më vështruan një copë herë pa më folur. Ata mezi i dalloja turbullt nga dhimbjet që nuk më pushonin dhe më pas rashë përsëri pa ndjenja".

Kur dhe kush iu mori në pyetje si fillim?
"Që ditën e parë kur u përmënda, dy civilët që qëndronin në qelinë time më morën me një batanie në kokë e më shpunë diku. Kur më hoqën batanien e pashë veten në një dhomë të mobiluar ku qëndronin të ulur dy burra rreth të dyzetave. Njëri prej tyre pasi më ftoi të ulesha mu drejtua: "U bëre i famshëm mor jahu, mjaft u solle me tajare viu-viu, por unë ta kisha bërë benë, zoti Avdul Banushi. Pa të shti në dorë nuk të lejsha. I zgjut e trim je, këtë nuk ta mohon njeri, por në fund u tregove budalla. Kishe harruar Kalin e Trojës". Ndërsa ai më fliste, unë për të treguar se isha i qetë, u ula në karrige dhe vura këmbën për mbi këmbë. Në atë çast, njeriu që më kishte folur i pari luajti nga karrigja dhe më bërtiti: "Ule mor këmbën, se këtu je para Ministrit. Në atë çast e kuptova se isha para Kadri Hazbiut dhe Rexhep Kollit, që fliste me dialekt tiranas".

Çfarë të thanë tjetër ata?
"Ndërsa Rexhep Kolli po më bërtiste që rrija këmba mbi këmbë, Kadri Hazbiu tha: "Lëre lëre, helbete edukata amerikane". Pastaj ai më tha se unë do të quhesha me emrin Rexhep Kalemi dhe vetëm me atë emër do t` u përgjigjesha atyre që do më shoqëronin për në dhomë, përndryshe do ta kisha keq punën. Po kështu më thanë se do më jepnin një paketë DS në ditë dhe një kafe. Pastaj ata dhanë urdhër të më merrnin dhe Ferhat Matohiti, Shefi i Hetuesisë së Ministrisë Brendshme më shoqëroi vetë për në dhomën time, ku kishin bërë ndryshime të mëdha. Aty kishin sjellë dyshekë pambuku dhe çarçafë të bardhë krejt të rinj. Më pas më morën përsëri dhe më çuan po në atë dhomë ku zv / Ministri i parë i Punëve të Brendshme, Feçorr Shehu, më mori në pyetje duke më thënë: "Duhet t` ia hapësh zëmrën Partisë dhe shokut Enver, se ai i lehtëson njerzit që tregohen të sinqertë. Kur mbaroi së pyeturi, ai më çuan përsëri në qelinë time ku përsëri ishin bërë ndrsyhime të mëdha".

Çfarë ndryshimesh?
"Aty nuk ishin më dy dyshekët me pambuk dhe kishin vendosur një arkivol të hapur i shtruar brenda me një jorgan. Arkivoli ishte një metër e shtatëdhjetë centimetra i gjatë, shtatëdhjetë centimetra i gjërë dhe tetëdhjetë i thëllë. Ai ishte vendosur në qëndër të dhomës, ndërsa në krahun e djathtë ishte një tavolinë dhe një karrige për shoqëruesin tim. Mbi tavolinë ishte një skafandër sampisiti ndërsa në krahun tjetër qëndronte një njeri që siç mora vesh ishte shefi i Shëndetësisë së Ministrisë Brendshme, Nevzat Hoxha që i ngjante kopmlet Stalinit".

Çfarë ishte ai arkivol dhe pse e kishin sjellë aty?
"Arkivoli ishte një metodë e vjetër që Ministria e Brendshme e Shqipërisë e kishte huazuar nga sovjetikët, Ai ishte dhe mjet presioni për të zbërthyer të arrestuarin edhe mjet sigurie pasi aty të mbanin të lidhur me disa çelsa që edhe polici kur t` i zgjidhte , donte disa minuta. Në atë arkivol mua më mbajtën të lidhur me zinxhirë dhe skafandër në kokë për 13 muaj e tetë ditë që unë qëndrova në atë qeli gjatë hetuesisë".

"Për çfarë ju pyesnin gjatë hetuesisë?
"Për gjithshka, që nga mbledhja e Madridit me Leka Zogun, e gjithë aktivitetin tim të cilin ata e dinin, por e kërkonin t` ua dëshmoja me gojën time. Gjatë hetuesisë më ballafaquan edhe disa herë me Tom Mërnaçin e gruan e tij Paulinën që e kishin sjellë në SHBA-a, të cilët dëshmuan rreth aktivitetit tim".

A pranuat ju për ato që u pyesnin?
"Unë gjatë gjithë hetuesisë nuk pranova asgjë dhe i mbetesha fjëlës së parë që gjoja kisha ardhur për herë të parë në Shqipëri".

Kur iu nxorrën në gjyq?
"Më 2 maj 1976 hetuesi im Dhimitër Beshiri me dy ndihmsat e tij më solli rrobat që do paraqitesha në gjyq dhe berberi H. Karai më qethi dhe më rrojti për herë të parë pas 13 muajve. Gjyqi ndaj meje vazhdoi në dy seanca më 13 dhe 14 maj i drejtuar nga E. Selenica, Kryetare Gjykate dhe Prokuror E. Sanxhaktari. Akuza ndaj meje ishte: Krime ndaj shtetit, vepra terroriste, provokime për të prerë mardhëniet diplomatike të Shqipërisë me shtete të tjera, pjesmarrje në banda të armatosura, vepra terroriste kundër personave të huaj dhe agjitacion e propagnadë. Në bazë të shtatë neneve që më kapnin për këto akuza, u dënova me 25 vjet heqje lirie, konfiskimin e pasurisë dhe humbjen për pesë vjet të të drejtës elektorale".

Ku e vuajtët dënimin dhe kur u liruat nga burgu?
"Dënimin e vuajta në burgun e Burrelit dhe prej aty u lirova më 17 mars të vitit 1991, me të fundit të burgosur që u liruam pas protestave të Komitetit të Helsinkit".

Sa burg keni bërë gjithsej?
"Në Shqipëri kam bërë 31 vjet e tre muaj, ndërsa dy vjet të tjera i kam vuajtur në kampet naziste të Prishtinë, Landsbergerit e Dakaut".

Si mendoni, pse nuk ju pushkatuan dhe gjatë kohës që ishit në burg a patët oferta për të punuar për Sigurimin?
"Nuk më pushkatuan jo se iu dhimbsej plumbi, por ndoshta unë u duhesha i gjallë dhe ata shpresonin të më thyenin. Për këtë gjë më erdhi në burgun e Burrelit, Kryetari i Degës së Zbulimit, Hasan Luçi dhe më propozoi të vihesha në shërbim të Shqipërisë, kuptohet të Sigurimit. Unë jo vetëm që e refuzova, por i thashë se nëse dilja i gjallë që andej, përsëri do të tentoja t` ua vija bombat në Komitetin Qëndror në Tiranë. Pas kësaj Hasan Luçi u largua, por ai nuk më raportoi për ato që i thashë, se ndryshe do të më kishin ridënuar përsëri aty në burg".

A jeni penduar për atë se ju shkoi gjithë jeta në burg?
"Aspak, unë i kisha hyrë me koshiencë asaj rruge që në moshën 16-vjeçare dhe ndjehem krenar për të kaluarën time si shqiptar".

................................

 

[Uarda]

Gaz.shqip.
----------------

DOSSIER

Dëshmia e bujshme e Moza Binerit, vajzës së madhe të Sami Binerit, ish-komandantit partizan dhe oficerit të karrierës që u eleminua në rrethana misterioze në 1974-ën

"Ja si e zhduku Sigurimi pa asnjë gjurmë babanë tim Sami Bineri"


--------------------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Për shtatë ditë me rradhë duke filluar që nga data 15 korrik e deri ditën e dielë në datën 20, në faqet speciale të "Gazeta Shqiptare" u botua intervista ekskluzive e 75-vjeçarit Avdul Banushi nga Golemi i Gjirokastrës, i cili dëshmoi se si në vitet 1974-75 kishte ardhur disa herë me misione të fshehta nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës në Shqipëri.
Banushi u kap dhe u arrestua në shtatë prillin e vitit 1975 pas një gracke që iu ngrit nga Ministri i Brendshëm Kadri Hazbiu, me anë të disa agjentëve që ai i kishte rekrutuar në Shqipëri dhe i kishte nisur me mision në SHBA.
Sipas dëshmisë të Avdul Banushit të dhënë në intervistën e tij, gjatë misioneve të tija të fshehta në Shqipëri, ai bashkë me grupin e tij janë strehuar disa herë në shtëpinë e Sami Binerit, në një bodrum tek Pallatet "Shallvare" e cila ka qenë një nga bazat më të sigurta të tyre. Sipas tij ata kanë qëndruar në atë bazë dhe në 28-29 nëntorin e vitit 1974 kur kishin ardhur me mision të veçantë për të kryer atentatin ndaj Enver Hoxhës kur ai do të dilte në tribunën e udhëheqjes për paradën e madhe të 30-vjetorit të Çlirimit.
Për të mësuar diçka më shumë rreth dëshmisë së Avdul Banushit, ne u interesuam dhe kontaktuam me familjen e Sami Binerit, duke marrë dëshmitë e vëllait të tij 73-vjeçarit Selim Bineri, e vajzës së Samiut, Moza Bineri.


Gjatë viteve të Luftës e gjithë familja e babait tim Sami Binerit, u lidh ngushtë me lëvizjen antifashiste dhe Samiu vetë arriti deri në komandant i Batalionit të 3-të në Brigadën e 12 Sulmuese, i titulluar oficer me gradën e Kapitenit që në Kongresin e Përmetit në 24 majin e 1944-ës. Ai e kishte pseudonimin e Luftës "Gjirokastra" dhe ka qenë pjesmarrës në shumë betja deri në Vishegrad të Jugosllavisë ku u plagos dy herë. Por dy vjet pas çlirimit filloi goditja ndaj tij dhe ai u dënua disa herë duke hyrë e dalë nëpër burgje, deri sa në vitin 1973 atë e arrestuan dhe ne nuk e pamë më as të gjallë dhe as të vdekur".
Njeriu që flet dhe dëshmon për herë të parë për "Gazetën", është Moza Bineri, e cila rrëfen për herë të parë rreth zhdukjes misterioze nga Sigurimi i Shtetit të babait të saj Sami Binerit, një nga partizanët më të dëgjuar të zonës së Gjirokastrës. Po kush ishte Sami Bineri dhe cila është e kaluara e tij? Përse u lirua ai nga ushtria në vitin 1946 dhe cilat ishin arsyet e degradimit të tij? Si u dënua Sami Bineri shtatë herë dhe cilat ishin arsyet që ai i thoshte shokut të tij të luftës, zv / Ministrit të Brendhshëm Gjeneral-major Halim Xhelos, që nuk pranonte asnjë lloj pune nga ai regjim? Përse u riarrestua Sami Bineri në vitin 1973, cilat ishin rrethant e zhdukjes misterioze të Samiut nga Sanatoriumi i Tiranës dhe përse u dërgua ai në burgun e Burrelit në vitin 1974, ku dhe humbën përfundimisht gjurmët e tij? A ka lidhje zhdukja miserioze e Sami Binerit me dëshminë e Avdul Banushit të dhënë këto ditë në intervistën e tij ekskluzive për "Gazeta Shqiptare" ku ai thotë se bashkë me grupin e tij prej pesë vetësh që kishin ardhur me mision nga SHBA-ja në vitet 1973-74 është strehuar disa herë në shtëpinë e Sami Binerit tek bodrumet e "Shallvareve"?

Sami Bineri, komandant partizan
Sami Bineri u lind në shkurtin e vitit 1925 në fshatin Fushë-Bardhë të Gjirokastrës, prej nga është dhe origjina e asaj familje tepër të njohur në atë krahinë. Familja e Samiut, përbëhej nga babai i tij Lulo Bineri, nëna Safoja, tre vëllezërit Selimi, Dalani, Hiqmeti dhe motra Merushja. Gjatë viteve të Luftës e gjithë familja Bineri u lidh ngushtë me lëvizjen dhe shtëpia e tyre si në fshatin Fushë-Bardhë ashtu dhe në qytetin e gurtë të Gjirokastrës ku ata u vendosën më pas, u bë një nga bazat më të fuqishte ku streoheshin ilegalë dhe partizanë. Samiu së bashku me vëllanë e tjetër Selimin, dolën partizanë që me krijimin e çetave të para në Qarkun e Gjirokastrës. Samiu si fillim u inkuadrua në Çetën "Plakë" të Vlorës, ku u bë një nga partizanët dhe për meritat që tregoi në luftimet e zhvilluara, ai u caktua Komandant i Batalionit të Tretë në Brigadën e 12 Sulmuese. Po kështu ai mori pjesë si delegat në Kongresin e Përmetit në 24-majin e vitit 1944 ku u titullua oficer dhe iu dha grada e Kapitenit. Gjatë viteve të Luftës, Sami Bineri me pseudonimin "Gjirokastra", mori pjesë në shumë betjea ku dhe u plagos dy herë. Lidhur aktivitetin e Sami Binerit gjatë periudhës së Luftës, dëshmojnë edhe ish-ushtarakët-kuadro e veteranët të Luftës, Xhemal Shehu, Luto Haxhiu e Ymer Veshi, të cilët dëshmojnë: "Samiu ka qenë pjesmarrës aktiv i Luftës Nac-Çlirimtare, partizan trim e i vendosur i orëve të para dhe për meritat e veçanta që ai tregoi gjatë Luftës u rrit në përgjegjësi duke u caktuar deri në funksionin e Komandantit të Batalionit të Tretë në Brigadën e 12-të Sulmuese". Për aktivitetin e Sami Binerit gjatë viteve të luftës kanë dhënë kujtimet e tyre edhe veteranët Cane Rama dhe Kristaq Haxhimihali, të cilët midis të tjerash kanë shkruar: "Në sulmin e parë mbi kazermat e Drashovicës u hodhën mbi telat me gjemba djemtë luanë, Halim Xhelo, Kastriot Muço, Sami Bineri (Gjirokastra) Asllan Gjika, Fadil Dauti, Mahmut Myftiu, Hasan Kushta etj". (Revista "Mbrojtja" Nr 12. Viti 2000, fq. 82) Gjatë periudhës së pushtimit nazi-fashist të Shqipërisë familja Bineri humbi pa asnjë gjurmë në burgun e Kaçanikut, njërin nga djemtë e saj, Dalanin, vëllai i Samiut.

Fillimi i goditjes ndaj Samiut në 1946
Ndonëse Sami Bineri kishte qenë një nga partizanët e njohur dhe kuadrot e luftës, ai u godit nga regjimi komunist që në vitin 1946 dhe arsyeja kryesore e goditjes së tij ishte ana biografike e rrethit të tij familjar. Një nga kushërinjt e parë të Samiut, i quajtur Rrapo Bineri, i cili kishte mbaruar Akademinë Ushtarake në Romë dhe kishte shërbyer si oficer i Monarkisë së Zogut, ishte arratisur nga Shqipëria në nëntorin e vitit 1944, pasi kishte marrë pjesë si Shef-Shtabi i forcave të Legalitetit në periudhën e Luftës. Kjo gjë ishte më se e mjaftueshme për regjimin komunist që Sami Binerit jo vetëm t' i mohoeshin të gjitha meritat e luftës, por dhe të çmobilizohej e të dënohej me burg. Lidhur me këtë, e bija e tij, Moza Bineri dëshmon: "Që nga viti 1947 e deri në vitin 1973 babai im Sami Bineri është dënuar tetë herë me vendime gjykatash, duke hyrë e dalë nëpër burgje. Arsyeja e vërtetë e goditjes së tij ishte ana biografike e rrethit tonë familjar, ndërsa në akuzat e montuara që i bëheshin, shkruheshin gjëra nga më të çuditshmet, si largim pa leje nga shkolla, abuzim me pasurinë socialiste, agjitacion e propagandë, luajtje bixhozi etj etj. Të gjitha këto akuza që i bëheshin babait tonë kishin si synim të vetëm degradimin e tij, sepse pasi e arrestonin , e mbanin në hetuesi, e nxirrnin në gjyq ku ai merrte pafajësinë dhe përsëri e arrestonin dhe e dënonin me burg", dëshmon Moza Bineri, lidhur me fillimin e goditjes së babait të saj Samiut që në vitin 1946.

Dënohet 8-vjet burg në 1965-ën
Që nga viti 1946 kur Sami Bineri u dënua për herë të parë me burg, ai u dënua edhe shtatë herë të tjera duke hyrë e dalë nëpër burgje, deri sa në vitin 1973, hyri dhe nuk doli më i gjallë që andej. Lidhur me dënimet e Samiut, i vëlllai i tij, 75-vjeçari Selim Bineri, dëshmon: "Samiu që kur u godit në 1946-ën për problemet e biografisë të rrethit tonë familjar, filloi pakënaqësitë ndaj regjimit komunist dhe sa ishte gjallë nuk e deshi më atë regjim. Si rezultat i bindjeve të tij, në vitin 1951 ai u dënua me tre vjet burg nën akuzën e agjitacionit e propagandës. Edhe pasi doli nga burgu ai fliste fare hapur me shumë nga shokët e tij të Luftës dhe në shënjë urrejtje për regjimin komunist, Samiu bëri dhe martesën e tij me Luluka Qeskën, vajzën e Bektash Beut të Sarandës, kur dihej shumë mirë nga të gjithë se ai ishte i shpallur si "armik i pushtetit popullor". Shumë nga shokët e Luftës të Samiut donin ta ndihmonin atë, por ai nuk pranonte dhe ju fliste atyre hapur kundër regjimit. Një nga ata shokë të Luftës që e ka dashur shumë Samiun, ka qenë edhe zv / Ministri i Brendshëm Gjeneral-major Halim Xhelo, i cili vinte shpesh për ta takuar dhe i thoshte: "Sami gjej një punë ku të dush dhe më thuaj të të ndihmoj". Por Samiu nuk pranonte kurrsesi dhe i thoshte: "Halim, unë nuk pranoj asnjë punë nga këta", kujton Selim Bineri lidhur me vëllanë e tij Samiun i cili fliste hapur kundër regjimit komunist të Enver Hoxhës. Si rezultat i kësaj, Sami Bineri u arrestua në vitin 1965 dhe me vendimin Nr.25, datë 29.4.1965 të Gjykatës së Qarkut Tiranë, u dënua me tetë vjet heqje lirie. Pasi u lirua në vitin 1972, një vit më vonë ai u riarrestua përsëri me akuzën e luajtjes së bixhozit dhe u dënua me tre vjet burg.

Zhdukja pa gjurmë në 1974-ën
Po ndërsa Sami Bineri ishte dënuar me tre vjet burg për luajtje bixhozi dhe vuante dënimin në burgun e Tiranës, ai u dërgua për kurim në Sanatoriumin e Tiranës ku dhe humbën përfundimisht gjurmët e tij. Lidhur me këtë vajza e tij, Moza Bineri dëshmon: "Ndërsa babai vuante dënimin me burg dhe ishte i shtruar në Sanatoriumin e Tiranës, atë shkuan dhe e morën që aty dhe e dërguan në burgun e Burrelit. Transferimin e tij në atë burg, familja jonë e mësoi nga Drejtori i Sanatoriumit i cili i dëshmoi nënosë sonë Safos, se të birin e saj, Samiun e kishin dërguar në Burgun e Burrelit. Në atë kohë që e morën nga Sanatoriumi dhe e dërguan në burgun e Burrelit, ne u habitëm sepse në atë burg vuanin dënimin të burgosurit politik, ndërsa babai ishte dënuar për bixhoz. Nisur nga kjo gjë, gjyshja jonë Safua, më mori mua për dore dhe shkuam afër vilës së Kadri Hazbiut tek Rruga e Elbasanit dhe i dolëm atij para makinës ndërsa ishte duke dalë nga shtëpia. Kadriu doli nga makina dhe na takoi, e kur nënoja i tha se ku e kam djalin Samiun, ai iu përgjigj: "Nëno, mblidh fëmijët se tij je trimëreshë, lëre punën e Samiut". Pas kësaj ne shkuam dhe takuam zv / Ministrin e Brendshëm Feçorr Shehu, i cili na tha se përgjigjien për Sami Binerin do ta merrnim nga Kuvendi Popullor. Edhe pas përgjigjies së Feçorr Shehut, ne vazhdonim të kërkonim rreth fatit të babait dhe shkuam në Drejtorinë e Brendshme të Tiranës ku na thanë se për Sami Binerin duhet të shkonim në burgun e Burrelit. Kur shkuam në Burrel, unë prita tek dera e burgut, kurse gjyshen e thërritën tek oficeri i rojes ku i komunikun se Samiu ishte pushkatuar dhe i dhanë rrobat e tij. Gjyshja doli menjëherë dhe kur erdhi tek mua që prisja jashtë, nuk më tregoi se ai ishte pushkatuar, por më tha se nuk do e takonim dot babanë pasi e kishin shpënë në një burg tjetër. Ne vazhduam të kërkonim përsëri por asnjëherë nuk morëm asnjë përgjigjie zyrtare rreth të vërtetës se pse ishte pushkatur babai ynë. Pas ekzekutimit të babait, familja jonë iu nënshtrua persekucionit dhe ne fëmijët e tij u privuam nga shumë të drejta që na takonin. Po kështu ajo që më vrau më shumë mua shpirtërisht, ishte vendimi që morën në atë kohë Kadri Hazbiu me Ali Vukatanën, të cilët e detyruan burrin tim oficer, i cili më divorcoi mua në moshën 17-vjeçare kur isha dhe shtatëzanë", kujton Moza Bineri rreth zhdukjes misterioze të babait të saj Sami Binerit dhe persekucionin që i ndoqi më pas fëmijët i tij të cilët as sot e kësaj dite nuk ia kanë gjetur dot eshtrat babait të tyre.

Misteri i zhdukjes së Sami Binerit
Siç del dhe nga dëshmitë e vajzës së Sami Binerit dhe nga dokumentet arkivore që ajo disponon të nxjerra nga arkivat pas viteve 1990-të, Sami Bineri është marrë nga Sanatoriumi i Tiranës ku vuante dënimin për bixhoz dhe është çuar në burgun e Burrelit, ku dhe është ekzekutuar. Në vendimin e dënimit të Sami Binerit thuhet: "Me vendim nr. 124 dt.14.4.1973 të Gjykatës së Rrethit Tiranë, Sami Bineri është deklaruar fajtor për krimin e luajtjes së bixhozit dhe mbajtje lokali për bixhoz dhe në bazë të nenit 285 / II e 285 / I të K. P. e 48 të K. P. është dënuar me tre vjet heqje lirie. Ndërsa Samiu ka qenë duke vuajtur këtë dënim në spitalin e burgut, (Sanatoriumi i Tiranës), ai është dërguar në burgun e Burrelit ku në vendimin e ekzekutimit të tij thuhet: "Me vendim nr. 11. Dt.2.3.1974 të Gjykatës së rrethit Mat, Sami Bineri është deklaruar fajtor për krimin e vjedhjes së pasurisë socialiste dhe në bazë të nenit 80 / 1 të K.P. është dënuar me vdekje". Këto dy vendime janë tepër kontardiktore me njëri tjetrin, sepse ndërsa Samiu ka qenë duke vuajtur dënimin me burg për bixhoz, është riarrestuar dhe është dënuar me vdekje për krimin e vjedhjes së pasurisë socialiste. Dënimi i Sami Binerit me vdekje lë shkas për shumë dyshime, të cilat kanë të bëjnë me dëshmitë e fundit të Avdul Banushit, që ai me grupin e tij pikërisht në atë kohë janë strehuar në atë familje. Të pyetur rreth kësaj, Moza Bineri dëshmon: "Unë nuk mund të them ndonjë gjë të saktë rreth kësaj sepse në atë kohë kam qenë e vogël, por di se në shtëpinë tonë vinin disa njerëz për të cilët, nënoja Safoja, na thoshte se ishin miq nga fshati. Ndërsa, vëllai i Samiut, Selim Bineri dëshmon: "Unë në atë kohë kam punuar shofer dhe largohesha me ditë të tëra nga shtëpia jonë tek "Shallavaret", sepse bëja rrugë të gjata. Por mbaj mënd se Avdul Banushi ka ardhur në atë kohë në shtëpinë tonë i maskuar me një kasketë në kopkë dhe pasi ka biseduar me nënën tonë Safon, është larguar pa hyrë brenda. Them se Avdul Banushin dhe grupin e tij në atë kohë, tek ne duhet t' i ketë strehuar nëna jonë Safoja". Siç del edhe nga këto dëshmi, zhdukja pa asnjë gjurmë Sami Binerit në vitin 1974 , hedh hije dyshimi se ai është ekzekutuar për arsye se Sigurimi i Shtetit ka pasur të dhëna e dyshonte se në shtëpinë e tij ishin strehuar agjentë që vinin nga jashtë.
-----------------

MARE NGA F. SHQIPTAR

 

[Uarda]

Intervistë

Ekskluzive/Flet Kristofor Martiro, oficeri i Sigurimit të Shtetit dhe ish-hetuesi i “grupit të ushtarakëve” e atij të “ekonomisë”


"Ja si e hetova Beqir Ballukun, adhuruesin e Enverit"
Për akuzën u shfrytëzuan materialet e Plenumeve të 5 dhe 6 të KQ dhe raporti i kontrollit në Ministrinë e Mbrojtjes


Luan Kondi

Kristofor Martiro, 77-vjeçari nga Tirana, ish-oficer madhor i Sigurimit të Shtetit, njeriu që ka marrë në pyetje Beqir Ballukun, ish-ministrin e Mbrojtjes dhe anëtar i Byrosë Politike, Kiço Ngjelën, Vasil Katin si dhe familjarët e Mehmet Shehut, pas vetëvrasjes së këtij të fundit, rrëfen ekskluzivisht për “Panorama” gjithçka rreth proceseve më të bujshme të viteve ´70-të. Ai shpjegon rrethanat se si e komanduan në grupin e hetimit të Ballukut, e të ashtuquajturit grup armiqësor në ushtri, ndërsa ishte zëvendëskryetar i Degës së Punëve të Brendshme në Korçë. Më pas, ai tregon për mbledhjen e tetë hetuesve dhe çfarë iu tha në të Hysni Kapo dhe Kadri Hazbiu.

Cilat ishin materialet që u përdorën në këtë proces hetimor dhe kush ishte akuza për ish-ministrin Balluku, të cilën e lexoi prokurori i Përgjithshëm. Si reagoi ish-funksionari i lartë, që e kishte idhull Enver Hoxhën ndaj akuzës që i bëhej dhe çfarë tha ai rreth saj në seancat e hetuesisë me Martiron. Ku qëndronte problemi i materialeve hartuar nga specialistët e Ministrisë së Mbrojtjes dhe përse ato u quajtën të zeza. Cili ishte roli i Hysni Kapos dhe materialit të përgatitur prej tij pas kontrolli të ushtruar nga KQ i PPSH në Ministrinë e Mbrojtjes. Këto dhe të tjera të fshehta të këtij procesi zbardhen në vijim në intervistën interesante të Kristofor Martiros.

Cilat ishin rrethanat, në të cilat ju u caktuat në hetimin e të ashtuquajturit grup amiqësor në krye të ushtrisë dhe atij të ekonomisë?
Përpara se të komandohesha në hetimin e të ashtuquajturit grup i ushtarakëve dhe atij të ekonomisë, isha me detyrë zëvendëskryetar i Degës së Punëve të Brendshme në Korçë, ku merresha me probelemet e Sigurimit. Në këtë kohë, unë isha informuar për arrestimin e Beqir Ballukut, sigurisht nga zhvillimi i punimeve të Plenumit të Pestë të KQ të PPSH dhe bisedave me kuadrot ushtarakë të rrethit të Korçës. Përpara kësaj, në Plenumin e Katërt të KQ ishte dënuar veprimtaria e Todi Lubonjës dhe Fadil Paçramit. Në këtë kohë Todi kishte qenë në Korçë, me detyrën e zëvendëssekretarit të Komitetit të Partisë së Rrethit. Me të kisha kontakte, marrëdhënie pune dhe shoqërore. E më kujtohet Todi si njeri i mirë, me diapazon të gjerë dhe pikëpamje jo të ngurta, por liberale, në drejtim të rinisë e organizatave të tjera shoqërore, por edhe në drejtimin të organeve tona, kuptohet krahasuar kjo me kohën. Pas Plenumit të Katërt të KQ të PPSH, situata ishte tejet e ngarkuara për organet tona, pra Sigurimin e Shtetit, pasi shtrohej problemi nga lart që të mbylleshin shtigjet e penetrimit të ideologjisë borgjezo-revizioniste. Këto orientime i shtronim edhe gjatë analizave të punës sonë. Në drejtim të kësaj që thashë, pra penetrimit të ideologjisë borgjeze, ne kishim të bënim gjatë punës sonë me vizitorë që vinin nga jashtë, turistë, me njerëz që venin jashtë shtetit e të tjera. Pra, ishin një sërë problemesh që shtroheshin për t´u diskutuar në organet tona, nga ku do të nxirreshin edhe konkluzione.

Kur u komanduat në detyrën e hetuesit të “grupit ushtarak”?
Në këtë situatë, mora një njoftim telefonik nga zëvendësministri i Punëve të Brendshme, Feçorr Shehu. Më kujtohet se ishte 15-16 dhjetori i vitit 1974. Zëvendësministri më urdhëroi se duhet të nisesha urgjentisht për në Tiranë dhe se duhet ta dorëzoja detyrën një kolegu. Ishte enigmë për mua ky nxitim, dhe për më tepër eprori nuk më tha asgjë tjetër rreth asaj që do të ndodhte me mua. Të jem i sinqertë, u vonova dy ditë, pasi kisha disa probleme në dorë, që nuk mund t´i lija pa i zgjidhur. Mbërrita në kyeqytet më 17-18 dhjetor. U paraqita në ministri dhe aty më njoftuan se isha caktuar në përbërje të grupit hetimor që do të hetonte “grupin ushtarak”: Beqir Ballukun, Petrit Dumen, Hito Çakon, Rahman Përllakun dhe të tjerë. Këta, siç e mësova në dikaster, ishin arrestuar pas përfundimit të Plenumit të Gjashtë të KQ të PPSH. Pra, ishte arrestuar edhe Beqir Balluku, që kishte qenë i internuar në Roskovec të Fierit. Në të vërtetë, më tërhoqën vëmendjen për faktin se nuk isha paraqitur në kohën e duhur, pasi ishte planifikuar nga drejtuesit e lartë të Ministrisë së Brendshme që të merrja pjesë edhe unë në arrestimin e tyre. Kështu u mblodh grupi hetimor dhe operativ që do të punonte në hetimin e kësaj çështjeje të bujshme të atyre viteve. Grupi i hetimit do të merrej me hetimin e katër të pandehurve, ndërsa grupi operativ me grumbullimin e materialeve, sidomos në drejtimin e “veprimtarisë armiqësore”, të këtyre personave, që në atë kohë quheshin “komplotistë”. Të dy grupet, që përbënin grupin hetimor, u mblodhën në sallën e Ministrisë së Punëve të Brendshme, në prezencë të Kadri Hazbiut, Feçorr Shehut dhe madje, edhe të sekretari të KQ të PPSH, Hysni Kapo. Gjithsej në grupin e hetimor të ushtarakëve të lartë bënin pjesë tetë vetë.

Çfarë orientimesh morët në këtë mbledhje?
Aty na u tha se partia na kishte ngarkuar të bënim hetime për këta “armiq”, “komplotistë” në krye të ushtrisë. Sipas tyre, kjo detyrë ishte delikate, por partia kishte besim tek aftësitë tona. Na porositën që natyrisht të kishim kujdes, që hetimi të bëhej korrekt, por njëkohësisht të ishim të vëmendshëm se këta “armiq” kishin qenë në krye të dikasterit ushtarak, që mund të mundoheshin që të implikonin edhe njerëz, sipas tyre, të ndershëm dhe të mirë. Kjo ishte porosi direkte e Hysni Kapos. Sipas porosive të tyre duhet të studionim materialet e Plenumeve të Pestë dhe të Gjashtë të KQ të PPSH, po ashtu edhe një material që ishte hartuar pas kontrollit të Komitetit Qendror të Partisë në Ministrinë e Mbrojtjes. Sipas tyre, ky ishte një kontroll për “aktivitetin armiqësor, duke përfshirë shumë fusha. Nuk më harrohet se Kadriu Hazbiu na porositi që të ishim korrekt me të pandehurit, pra nuk duhet të përdornim dhunë fizike jo e jo, por as presion, pra dhe për një trajtim të veçantë të këtyre të pandehurve, krahasuar kjo me të arrestuarit e tjerë. U caktua edhe vendi i hetimit, që do të bëhej në burg në dhoma të veçanta. Secili i pandehur kishte dhomën e tij në katin e dytë të Burgut 313. Dhomat ishin të mëdha, të shtruara me dërrasa, por me dritare të vogla. Ishin urdhëruar komanda e burgut për regjimin e e të pandehurve, që përfshinte mbajtjen e skafandrës kur vinin në hetuesi, për të evituar ndonjë ngjarje, vetëvrasje duke e përplasur kokën në mur e hekura. Këta kishin edhe roje brenda, që ndërroheshin çdo 24 orë, mjekë dhe kuzhinierë të veçantë.

Cilat ishin procedurat që ndoqët për hetimin e të pandehurve, pas studimit të materialeve që ishin në dispozicionin tuaj?
Studiuam së pari materialet e KQ të PPSH, kryesisht fjalimet e Enver Hoxhës, diskutimet që ishin bërë në repartet ushtarake dhe në popull, por edhe materialin e përpiluar nga KQ pas kontrollit në Ministrinë e Mbrojtjes. Baza kryesore e hetimit ishin pikërisht këto materiale. Më pas u veprua për t´u dhënë ngjyrën juridike materialeve të partisë për këtë çështje. Me një fjalë, kaluam nëpër duar të gjitha materialet që ishin grumbulluar. Më pas hartuam planin hetimor-operativ. Në këtë plan përcaktuam edhe linjat kryesore të hetimit për çdo të pandehur. Pra, hetimet bëheshin njëkohësisht në të njëjtën linjë e pasi arrihej kjo kalohej në linjë tjetër. Kjo ndodhte pasi materialet që kishim në dispozicion ishin voluminozë. Për shembull, materiali që kishte përgatitur Hysni Kapo pas kontrollit të ushtruar në Ministrinë e Mbrojtjes, ishte i gjatë dhe aty, sipas orientimeve, përcaktoheshin disa drejtime të aktivitetit “armiqësor” të të pandehurve. Në fillim të këtij materiali, përshkruheshin të ashtuquajturat “Teza të Zeza”, që ishin të lidhura pastaj me stërvitjet, fortifikimet, raporte të ndryshme të ushtrisë dhe të tjera. Drejtimi i dytë i raportit të përgatitur nga Hysniu i takonte problemit politiko-ideologjik që ishte një zbërthim i atyre problemeve, që shtroheshin në Letrën e Hapur, që i takon vitit 1966, ku ngriheshin problemet e vendosjes së komiteteve të partisë, caktimin e komisarëve, vënien e partisë mbi komandën, marrëdhëniet kuadër-ushtarë dhe të tjera. Në këtë material flitej se nuk ishin zbatuar udhëzimet e komiteteve të partisë nga komandat, se kishte një tendencë të drejtimit të komandës unike në ushtri, se kishte të dhëna se nuk përfilleshin komitetet e partisë dhe të tjera.

A kishte të tjera linja hetimi?
Po. Një linjë tjetër, përcaktuar po nga materiali i Hysni Kapos, kishte të bënte me aspektin ideologjik të hetimit. Në këtë përmblidheshin çështjet e literaturës së përkthyer, pasi ishte konstatuar, po sipas materialit, se ishte futur literaturë, veçanërisht sovjetike dhe e vendeve të Traktatit të Varshavës. Ishin përkthyer artikuj të ndryshëm mbi përpunimin e ushtarit nga ana psikologjike, apo strategjia e ushtrisë ruse dhe ishte shpërndarë deri poshtë në njësi dhe reparte. Në këtë material shtrohej edhe një problem tjetër, krijimi gjoja i një Komiteti Qendror, brenda KQ të PPSH, si një strukturë e veçantë. Pra, aludohej që ushtarakët e lartë, shtatë anëtarët dhe kandidatët e KQ, kishin krijuar edhe organizmin e tyre, një Komitet Qendror të veçantë. Shkruhej në material, madje se këta persona kishin bërë edhe mbledhje si aparat i KQ, se kishin shtruar probleme, pra ishin shkëputur nga aparati i KQ të PPSH. Një nga linjat e tjera, shkruar në materialet që dispononim, që shërbeu edhe për hetimet tona, ishin problemet ekonomike. Sidomos normat, rregulloret që ishin nxjerrë për administrimin ekonomik, ai i ndërmarrjeve bujqësore ushtarake, shpërdorimet, përvetësimet e të tjera. Sipas materialeve, dilte se këto norma ishin në kundërshtim me normat e përgjithshme të drejtimit ekonomik. Kështu, i ashtuquajturi “grupi puçist i ushtarakëve të lartë” dilte nga materialet shtet brenda shtetit. Pra, këto materiale kishin krijuar fizionominë e ekzistencës së një komploti në tërësinë e tij.

Ju caktuan apo e zgjodhët vetë hetimin e Beqir Ballukut?
Nuk i zgjidhnim të pandehurit. Në mbledhjen që u bë për të filluar hetimet me të pandehurit, mua më caktuan që të merresha me hetimin e Beqir Ballukut së bashku me N.H., gjeneral, njeri që kishte emër në atë kohë, kishte bërë hetime, unë nuk e kisha njohur nga afër këtë njeri, por gjatë procesit të hetimit të Ballukut, që, me sa duket, ishte incizuar, e dëgjuan se ai përdorte një gjuhë vulgare gjatë pyetjes së Beqirit dhe kështu që e larguan dhe me hetimin e këtij të fundit u mora vetëm unë.

Cilat ishin akuzat për ish-ministrin e Mbrojtjes, Beqir Balluku?
Pasi mbaruam studimin e materialeve që na ishin vënë në dispozicion u caktua edhe dita kur do t´u komunikohej akuza të gjithë të pandehurve. Kjo akuzë do t´u lexohej atyre nga prokurori i Përgjithshëm. Kjo ndodhi më 20 apo 21 dhjetor të vitit 1974 dhe në akuzën për Beqirin thuhej: “Akuzoheni si organizator i një organizate kundërrevolucionare me qëllim puçi dhe komploti si dhe për tradhti të lartë”. Akuzohej për agjitacion dhe propagandë me rrezikshmëri të theksuar shoqërore. Në Kodin Penal në atë kohë ekzistonte vetëm një nen, që e parashikonte si figurë krimi agjitacionin dhe propagandën, kur bëhej thirrje për minimin dhe rrëzimin e pushtetit popullor. Më vonë vendoset edhe paragrafi i dytë, pra agjitacion dhe propagandë me rrezikshmëri të theksuar shoqërore, që parashikonte deri dhe dënim me vdekje. Akuza që i bëhej Beqirit ishte e njëjtë me ato, për të cilat ishte diskutuar ai në plenumin e KQ të PPSH, për organizimin e një puçi, për pjesëmarrje në një organizatë kundërrevolucionare e të tjera, por ndryshimi tashmë ishte se kjo iu komunikua Ballukut nga kryeprokurori.

A e pranoi këtë akuzë ish-anëtari i Byrosë Politike, Beqir Balluku?
Beqir Balluku nuk e pranoi akuzën për tradhti të lartë, por ai nuk dinte edhe probeleme të tjera që kishin dalë nga kontrolli i ushtruar nga Komiteti Qendror në Ministrinë e Mbrojtjes si ai i përkthimit të literaturës së huaj ushtarake, problemet ideologjike, ekonomike dhe të tjera. Ai dinte vetëm rreth diskutimeve të Komitetit Qendror për “Tezat në Ushtri”. Ai nuk e pranoi akuzën se merrte pjesë në një organizatë kundërrevolucionare, por pranoi se ishin bërë gabime, ndoshta dhe faje, pa qëllime kundërrevolucionare. Ai nuk pranoi dhe akuzën për agjitacion dhe propagandë që iu duk e çuditshme, fundi me rrezikshmëri të theksuar shoqërore.

Ju keni zhvilluar një sërë seancash pyetjesh me Ballukun apo dhe biseda me të. Çfarë ju kujtohet nga një vit i plotë hetimi?
Sipas planit, në bazë të të cilit vepronte grupi hetimor, miratuar edhe nga udhëheqja e Ministrisë së Punëve të Brendshme, si fillim nisa me Beqirin hetimin rreth “Tezave të Zeza”, të përgatitura nga Ministria e Mbrojtjes, ku mbante përgjegjsi edhe ai vetë. Këto antiteza, siç quheshin, kishin të bënin me një sërë derivatesh si për shembull problemin e strukturës së ushtrisë, me dislokimin e forcave, fortifikimin e të tjera gjëra që përcaktoheshin në Atrin Ushtarak të Luftës Popullore. Si hetues, studiove dhe kundërvëniet e antitezave me Tezat e Këshillit të Mbrojtjes. E vërteta është që materiali, që u quajt i zi, atakonte Tezat e Këshillit të Mbrojtjes, në përpilimin e Artit Ushtarak, teorinë e mbrojtjes nga ku derivonin edhe probleme të tjera të strukturës së Forcave të Armatosura, të armatimit e të tjera. Ky është një realitet. Por, problemi qëndronte në atë që këto ishin veprime të një qëllimi armiqësor apo ishin probleme të kohës. Nga Këshilli i Mbrojtjes ishte përcaktuar si parim i artit mbrojtja pozicionale aktive...

 

[Uarda]

Intervistë II

Ekskluzive/ Kristofor Martiro, hetuesi i “grupit të ushtarakëve” zbardh enigmat e seancave kur merrte në pyetje Beqir Ballukun


“Beqir Ballukut asnjëherë nuk i kishte shkuar në mendje të komplotonte kundër Enver Hoxhës”

Luan Kondi

vijon nga numri i kaluar

Kristofor Martiro, ish-oficeri i Sigurimit të Shtetit, që u komandua hetues i grupit të ushtarakëve dhe që ka marrë në pyetje Beqir Ballukun, ish-ministrin e Mbrojtjes dhe anëtar i Byrosë Politike, tregoi për “Panorama” gjithçka për rrethanat se si e komanduan në këtë detyrë dhe mbledhjen e kolegëve në prani të Hysni Kapos dhe Kadri Hazbiut. Ai deklaroi gjithashtu, se cilat ishin materialet që u përdorën në këtë proces hetimor dhe kush ishte akuza për ish-ministrin Balluku, që e adhuronte Enver Hoxhën. Në numrin e sotëm, ai shpjegon arsyet pse i pandehuri i tij nuk e pranoi akuzën që iu lexua nga Prokurori i Përgjithshëm.

Ai, hedh dritë mbi ato që ka biseduar në seancat e pyetjeve me Beqirin, rreth mënyrës se si lindën të ashtuquajturat Teza të Zeza. Si e mori detyrën Balluku nga udhëheqja e lartë, që të zbërthente idetë e Plenumit të 12-të të KQ të PPSH për mbrojtjen. Pse ish-ministri i Mbrojtjes mendonte se megjithëse këto materiale që u ripunuan tri herë edhe pse ishin kundër tezave të Këshillit të Mbrojtjes, hartuar nga Mehmet Shehu, përsëri në përgatitjen e materialit, nuk kishte qëllime armiqësore. A i kishte shkuar ndonjëherë në mendje Ballukut, t´i bënte puç Enver Hoxhës, apo të rrëzonte pushtetin e tij. Si kishin evoluar taktikat e vendeve armike dhe përse strategjia e mbrojtjes shqiptare të asaj kohe, nuk i përgjigjej një sulmi të mundshëm të NATO-s dhe Traktatit të Varshavës. Përse u dërguan oficerët shqiptarë në Vietnam dhe ç´përvojë sollën ata nga lufta e këtij vendi me Amerikën. Cilat ishin arsyet që kishin çuar në shthurrjen e ushtrisë dhe kritikat që Enveri dhe Hysniu i bënë dikasterit të mbrojtjes në Plenumin e 12-të të KQ të PPSH. Kur e pyeste Martiro të pandehurin Balluku dhe ç´orientime kishin marrë për trajtimin e grupit të ushtarakëve të lartë nga Kadri Hazbiu, ish-ministër i Brendshëm dhe drejtuesi i Grupit të Hetimit. Për të mësuar më shumë për një nga ngjarjet më të bujshme të viteve 70-të, lexoni në vijim në intervistën interesante të Kristofor Martiros.

A e keni pyetur Beqir Ballukun në lidhje me tezat e quajtura të zeza?
Beqiri, sigurisht u pyet se pse materiali i përgatitur u ishte kundërvënë tezave të Këshillit të Mbrojtjes. Balluku dha përgjithe rreth lindjes, përpunimit dhe përfundimit të këtyre tezave. Ish-ministri i Mbrojtjes e pranoi se këto teza ishin kundërvënie e atyre të përgatitura nga Këshilli i Mbrojtjes, por sipas tij, këto ishin teoria ndryshe. Beqiri mendonte se nëse përplasen dy vezë, njëra do të thyhej. Pra, ai thoshte se ishte një përplasje idesh. Problemi i tezave ishte një problem që kishte historinë e vet. Ai sqaroi se ne kur ishim anëtarë të Traktatit të Varshavës, strategjia e mbrojtjes së vendit ishte hartuar në bazë të këtij bashkëpunimi. Pas daljes nga ky traktat, dhe veçanërisht kur u prishëm edhe më Kinën, në mendimin ushtarak lindën shumë probleme. Problemi i përpunimit të artit ushtarak, të strukturës së ushtrisë, e sidomos problemi i mbrojtjes. Kuadrot e ushtrisë ishin të aftë, kishte nga ata që patën edhe eksperiencën e luftës antifashiste, por edhe të tjerë që kishin mbaruar nga një, dy e tre akademi. Pra, këta kuadro kishin kulturë të gjerë profesionale, që i njihnin parimet ushtarake dhe organizimin e ushtrisë. Sipas Beqirit, këta ushtarakë i shqetësonte problemi se si do të mbroheshin. Pra, në ushtri nuk ka pasur disidencë, puç, por ushtarakët po mendonin se si do të mbroheshin nga një agresion i mundshëm i blloqeve ushtarake, pra për përballimin e një situate tepër të vështirë. Lindte pyetja se a mund të mbroheshim vetëm pa përkrahjen e askujt. Në këtë situatë lindën edhe mendime në pikëpamje të strategjisë së mbrojtjes së vendit, të cilat u shtruan për diskutim. Mbledhjet ku u diskutuan këto probleme, ishin të hapura e jo të fshehtë. Hidheshin mendime mbi përpunimin e artit ushtarak, strukturën e ushtrisë, disa pikëpamje e koncepte mbrojtëse, problemet e armatimit e të tjera. Kuadrot ushtarakë përgatitën një material për të gjitha këto probleme. Beqiri ka deklaruar se këta kuadro i shqetësonte problemi i mbrojtjes, se ata ishin atdhetarë dhe jo armiq. Problemi ishte se si do të mbroheshim në kushte të reja, që u krijuan pas prishjes me Bashkimin Sovjetik dhe inekzistencës sonë në Traktatin e Varshavësh. Për këtë, u ngrit një grup pune që përgatiti materialin me të gjitha këto problme. U vendos se do të vendosej baza e Artit Ushtarak, parimet themelore të tij. Këto zënë fill aty nga mesi i viteve 60-të. Grupi që u caktua për ta bërë një gjë të tillë, punoi për disa kohë. Këtë material të përgatitur nga grupi i punës nën varësinë e Beqir Ballukut, nuk e pranuan, pasi mendohej që nuk ishin të plota dhe nuk pasqyronin realitetin. Menjëherë pas kësaj, Mehmet Shehu, mori përsipër të hartonte brenda një kohe të shkurtër tezat e Këshillit të Mbrojtjes, që përbënin bazën teorike të ushtrisë. Sipas Beqir Ballukut, në zbatimin praktik të tezave të Këshillit të Mbrojtjes u ndeshën vështirësi dhe probleme të ndryshme ushtarake. Nisën përsëri diskutimet dhe debatet, duke filluar që nga Kolegjumi i Ministrisë së Mbrojtjes, gjatë analizave të stërvitjeve dhe bisedave të ndryshme. Edhe njëherë, kuadrot ushtarakë ishin të preokupuar për mënyrën se si mund të mbroheshim.

Po Plenumi i 12-të i KQ të PPSH çfarë qëndrimi mbajti për problemet e ushtrisë?
Vjen koha e Plenumit të 12-të të KQ të PPSH, i cili mori në analizë ushtrinë. Kemi parasysh që ushtria kishte pësuar ato që dihen, për shembull pas heqjes së gradave, menjëherë pas Letrës së Hapur, krijoi një farë indisiplinimi të ushtrisë, që më pas kaloi në shthurrje. Ish-ministri mendonte se komanda në këtë kohë nuk ishte komandë, pasi kishte dalë në plan të parë edukimi. Pra, në ushtri u krijua një gjendje e rëndë nga pikëpamja e disiplinës dhe stërvitja me trupa. Nga sa ka thënë Balluku gjatë hetimit, në Plenumin e 12-të të KQ të Partisë, u mbajt qëndrim për këto probleme, madje u kritikua dikasteri i mbrojtjes, të cilin e drejtonte ai vetë. Më pas, në këtë Plenum u shtrua për diskutim edhe problemi i mbrojtjes, gjithnjë sipas B.Ballukut, në këtë mbledhje hodhi edhe parrullën “t´i kthejmë fushat në gërxhe dhe male”, pra, fortifikimin e vendit. Ndërsa, Mehmet Shehu në këtë Plenum, hodhi idenë për forcat frenuese, bllokuese dhe forcat operativo-strategjike. Të parat, ishin forcat art-mitraliere në buzë të kufirit, që në rast agresioni kishin detyrë të frenonin armikun, deri në hapjen në organikë luftë të forcave të armatosura.

Çfarë ndodhi pas kësaj?
Pas Plenumit të 12-të, të KQ të Partisë së Punës së Shqipërisë u ngarkua Beqiri të përgatiste një material në zbërthim të kësaj mbledhjeje. Sipas dëshmisë së këtij të fundit, i ishte dhënë detyrë që të hartohej një material i tillë edhe pse mund të binte në kundështim me Tezat e Këshillit të Mbrojtjes, pasi po haseshin vështirësi për zbatimin e disa parimeve të këtyre tezave në praktikë. Në dëshminë e tij, Balluku tha se kishte marrë porosi, që materiali le të binte në kundërshti me tezat, pasi sipas udhëheqjes së lartë ato ishin vetëm teza dhe do të pasuroheshin me të tjera gjëra të reja. Këtu nis dhe filli i përgatitjes së materialeve të cilat u quajtën “të zeza” dhe patën pasoja Beqiri dhe të tjerët pas tij. Sipas ish-ministrit, ishte ngarkuar sekretari i KQ të PPSH, Hysni Kapo të ndiqte punën për përgatitjen e materialit të kërkuar nga udhëheqja e lartë e partisë. Kështu, nisi puna dhe u përpilua varianti i parë,por që nuk u pranua. U punua edhe një variant i dytë dhe më vonë një i tretë nga ushtarakët më të talentuar vendit Spiro Shalsi, Agron Çomo, Ernest Jakova e të tjerë dhe nisi varianti tjetër i përgatitjes së materialeve. Në vitin 1973, përfundoi puna për përpilimin e këtij materiali. Ky material, iu shpërnda kuadrove kryesorë të ushtrisë, komandantëve, komisarëve, shefave të shtabit të njësive. Ideja ishte që këta të bënin vërejtjet dhe sugjerimet e tyre. Më pas u kthyen. Të gjithë materialet e shpërndara, ndodheshin në arkivin e Ministrisë së Mbrojtjes dhe i kam kaluar në dorë një për një. Të jem i sinqertë, kuadrot kryesorë të ushtrisë kishin bërë vërejtjet e tyre për probleme të veçanta,dikush kishte bërë ndonjë shënim të vogël, dikush edhe nuk kishte bërë asnjë shënim. Ajo që më ka mbetur në mendje është se me këto materiale nuk kishte qenë dakord Muhamet Prodani, pasi ai e kishte shënuar në materialet që kishte kaluar në dorë; “Këto bien në kundërshtim me tezat e Këshillit të Mbrojtjes.S´jam dakord”.

A keni pyetur Ballukun se ç’u bë më tej me këto materiale?
Po, ia kam bërë, e nga ai kam marrë edhe përgjigje. Beqiri më tregoi se në vendin e quajtur Shkëmbi i Kavajës, ishte bërë një stërvitje komando-shtabi me kuadrot kryesorë të ushtrisë. Sipas Beqirit, ky i kishte dhënë porosi Petrit Dumes, që ishte në këtë stërvitje, të diskutoheshin bashkarisht me këta kuadro, materialet dhe të merreshin prej tyre edhe mendime. Shumica e kuadrove ushtarakë, kishin rezervat e tyre për këto materiale. Por në kohën që stërvitja po përfundonte, Beqiri e kishte porositur vartësin e tij, Dume, që të mblidheshin materialet që iu ishin dhënë për diskutim kuadrove drejtues të ushtrisë dhe madje të mos diskutohej më për ta, pasi nuk po pranoheshin. Që nga ky moment materialet u arkivuan. Siç duket, një kopje e tyre kishte mbetur në kasafortën e Beqirit. Pra sipas Beqirit, kështu i kam thirrur edhe gjatë procesit hetimor, ky ishte një material studimor, ku ishin hedhur të gjitha preokupacionet për mbrojtjen e oficerëve të ushtrisë bërë publike në mbledhje dhe diskutime të ndryshme. Në tezat e Këshillit të Mbrojtjes, thuhej se ne mund të mbroheshim edhe nga koalicion armiqsh. Mirëpo, sipas ushtarakëve ky ishte një farë slogani, pasi vërtet ne kishim një ushtri të përgatitur, por që nuk mund t’i bënte ballë një koalicioni me potencial të madh njerëzor dhe ushtarak. Beqiri shpjegonte se në atë periudhë, ishin shfaqur edhe dy dokumentarë mbi luftën në Vietnam, ku në atë kohë ishin dërguar për të marrë eksperiencën e kësaj lufte edhe disa kuadro shqiptarë. Në këto dokumentarë dhe nga terreni sigurisht, duke parë taktikën e luftës amerikane, tregohej se si aeroplanët amerikanë goditnin me telekomandim objekte të ndryshme dhe i shkrumbonin. Një material tjetër filmik, bënte ekspozenë e luftës së Egjyptit me Izraelin, ku u pa efikasiteti i rraketave antitanke SAM 1 dhe kundërajroret SAM 2, prodhime sovjetike. Pra, siç shihej, gjërat kishin evoluar në taktikat që të tjerët përdornin në luftë. Mbi bazën e këtyre dokumentarëve dhe të tjera që u siguruan në rrugë të ndryshme qoftë edhe nga pjesëmarrja direkt në fronte, siç ishte rasti i Vietnamit, nxirrnin nevojën e përmirësimit edhe të taktikave tona mbrojtëse.

Ç’rezultat patën hetimet në këtë çështje?
Për ta zbardhur këtë çështje, unë kam pyetur dhe ushtarakë të tjerë. Ndonjëri prej tyre mund të ishte edhe në pension. Përgjigjet e Beqirit kanë qenë në rezonancë të plotë me ato të të tjerëve. Ata më treguan se kur ishte bërë një stërvitje në Rusi, në Dvina, sipas tyre, një divizion i këmbësorisë së motorizuar kishte zbarkuar brenda një ore. Ushtarakët bënin edhe llogarinë e thjeshtë se nga Varna, vendi më i afërt i vendeve të Traktatit të Varshavës, avionët donin vetëm një orë kohë të mbërrinin në hapësirën tonë.E zëmë se zbarkimi i trupave dhe mjeteve, do të donin dhe ata kohën e tyre, kështu që e shumta për tre orë, ata mund të ishin gati për luftë, kurse forcave tona u duheshin plot tetë orë për të zënë vijat e mbrojtjes. Këtu qëndron dhe një nga arsyet e shqetësimit të ushtarakëve, domethënë se si duhet të mbroheshim me krijimin e taktikave të reja të sulmit nga armiqtë tanë në atë kohë. Në këtë kuadër, po tregoj edhe një bisedë që kam bërë me Muhamet Prodanin, ushtarak i lartë, për një ndodhi të tijën kur kishte qenë komandant divizioni në Gjirokastër. Ai më ka treguar se në këtë kohë kishte shkuar Enveri për vizitë në Gjirokastër dhe midis të tjerave, ai kishte bërë edhe një vizitë në Divizionin që drejtonte Prodani. Gjatë bisedës me Enverin, ky i fundit i kishte kërkuar hartën e dislokimit të forcave tona në rast të një sulmi të mundshëm nga Greqia. Prodani edhe pse nuk e dinte në merrte apo s’merrte vesh Hoxha nga ato që ishin hedhur atje me shenja kovencionale, megjithatë ai e kishte hapur hartën e dislokimit të divizionit në frontin e jugut, sigurisht në rast lufte. Më pas, Enveri e kishte pyetur nëse mund të mbroheshim ne ndaj koalicioneve të Traktatit të Varshavës, apo të NATO-s. Më pas ky i ishte përgjigjur: “Shoku Enver, që bëhet një propagandë se ne mund ta përballojmë dhe mund të fitojmë me koalicione të tilla është gjë e mirë, por në të vërtetë ne nuk mund të mbrohemi ndaj këtyre koalicioneve, as për resurset njerëzore dhe as për armatimin që disponojnë. Përsa i përket mbrojtjes së kufirit nga forcat greke, të siguroj se asnjë këmbë ushtari grek nuk futet në vendin tonë. Mirëpo më pas, Muhametin e kishte takuar Hysni Kapo, i cili i kishte thënë se përse i ishte përgjigjur Enverit në atë mënyrë, po kështu të njëjtën këshillë ia kishte dhënë edhe Mehmet Shehu. Këto ishin arsyet e përgatitjes së materialeve që u quajtën të zeza. Mirëpo, dua të theksoj se këto materiale nuk gjetën terren dhe nuk u zbatuan në praktikë. Beqiri është shprehur se territori ynë ishte i ngushtë dhe bregdeti i hapur. Ai më ka thënë se e shqetësonte bregdeti i Semanit ku nuk mund të organizoje një mbrojtje që në buzën e ujit në rast të zbarkimit me mjete amfibe të ushtrive armike. Pra, sipas tij, këtu dilte problemi se ku do të mbroheshim në kodrat e Ardenicës, apo në të tjerat. Mbi këtë bazë u bë edhe një stërvitje me divizionin e Fierit, sipas Balluku.

A pranonte që në përgatitjen e tezave kishte qëllim armiqësor?
Ky është një problem që duhet thënë hapur, pasi shikoj që ka shkrime të ndryshme, të cilët hedhin baltë mbi figurën e Beqir Ballukut dhe ushtarakëve të lartë, dënuar nga sistemi i kaluar. Unë kam qenë hetuesi i tij dhe kam detyrë morale ndaj opinionit të them ato që janë. I pyetur gjatë procesit të hetimit,Beqir Balluku pranonte që këto materiale binin në kundërshtim me tezat e Këshillit të Mbrojtjes, apo preknin vijën ushtarake të partisë. Pranonte dhe probleme të tjera. Pra, ai pranonte që kishte gabime dhe madje edhe faje, por që në to të kishte pasur veprime armiqësore në asnjë mënyrë nuk e pranonte. Ai deklaronte se nuk i kishte shkuar ndonjëherë në mendje që të sabotonte apo përmbyste pushtetin popullor. Sipas tij, preokupim si ministër, kishte vetëm mbrojtjen e atdheut nga armiqtë, e jo të merrej me veprimtari komplotiste, puçiste.

Keni biseduar disa herë me Ballukun për gati një vit hetimi për të. Cila ishte gjendja psikologjike e tij në burg?
Dihet që hetimi i “grupit armiqësor në ushtri” zgjati gati një vit. Përveç kohës së hetimit me Beqirin kam pasur shpesh edhe biseda të lira. Seancat e pyetje-përgjigjeve zgjasnin disa orë, por jo në përmasa të mëdha 12 ose 24 orë. Kishte raste që zgjasnin më pak. I pandehuri pyetej ditën, zakonisht nga ora tetë, nëntë e paradites deri në afërsi të msditës. Kishte edhe raste kur na duhej të shkonim të pyesnim edhe pasdite, por e theksoj asnjëherë natën. Për të kryer hetime, siç thashë më lart në këto orë, kishim porosi edhe nga ministri i punëve të brendshme, Kadri Hazbiu, që në fakt ishte drejtues i grupit të hetimit. Nuk i është bërë nga ana ime Beqirit asnjë presion, fizik jo e jo, por as psikologjik. Nuk bëheshin hetime të zgjatura e të tejzgjatura me qëllime presioni, lodhjeje, degradimi. Hetimet ishin normale dhe trajtimi i tyre nuk ishte ai i të burgosurve të tjerë. Marrëdhëniet e mia me Beqirin, kanë qenë normale dhe mund të them edhe njerëzore, aq sa kur mungoja ndonjëherë ai më thërriste vetë, dhe ndodhte për të biseduar jashtë procesit, ku ndonjëherë për të bërë edhe shaka. Një gjë dua të them hapur se Beqir Balluku ishte një babaxhan, njeri korrekt e që gjatë procesit nuk mundohej të mashtronte. Ai kishte edhe një karakteristikë tjetër interesante se besonte shumë tek Enver Hoxha dhe nuk kishte asnjë urrejtje ndaj udhëheqjes së partisë. Kur e kam pyetur për aktivitetin e tij gjatë luftës më ka thënë se e kishte njohur Enverin në Tiranë, dhe se kishin qenë atëherë në një organizatë partie. Sipas Beqirit, kishte qenë Hoxha ai, që e kishte caktuar atë komandant të njësiteve guerrile pasi u vra Vojo Kushi, dhe këtë detyrë e ka kryer më së miri. Unë e them me bindje se Beqiri nuk ka qenë frikacak apo i rëndomtë...

 

[Uarda]

intervistë III

Ekskluzive/ Dëshmia e ish-oficerit të sigurimit, që mori në pyetje ish-ministrin e Mbrojtjes, i cili akuzohej për veprimtari armiqësore


Kristofor Martiro: Ja pse ia faturonin Mehmet Shehut arrestimin, dënimin dhe ekzekutimin e Beqir Ballukut

Luan Kondi

vijon nga numri i kaluar

Martiro, i komanduar hetues i Beqir Ballukut, tregoi në numrat e mëparshëm të gazetës “Panorama” se si e mori këtë detyrë dhe udhëzimet që iu dhanë nga Kadri Hazbiu dhe Hysni Kapo në mbledhjen e grupit, që do të hetonte të ashtuquajturin grup puçist në ushtri. Ai vijoi me rrëfimin e tij, ku zbardhi të fshehtat e këtij hetimi, ku kryesore ishin materialet që u përdorën në formulimin e akuzës për ushtarakët e lartë, ku kryesor ishte Balluku, që e adhuronte Enver Hoxhën.

Më pas, ai u shpreh edhe arsyet pse i pandehuri nuk e pranoi akuzën. Njëkohësisht, Martiro, tepër i kthjellët dhe me një kujtesë të habitshme, hodhi dritë mbi ato që ka biseduar në seancat e pyetjeve me Beqirin, rreth mënyrës se si lindën të ashtuquajturat “Teza të Zeza”, apo dhe fakteve se nga kush e mori detyrën Balluku, për të zbërthyer idetë e Plenumit të 12-të të KQ të PPSH për mbrojtjen, ku nuk kishte asnjë ide që të dilte kundër vijës së partisë, apo t´i bënte puç Enver Hoxhës e të rrëzonte pushtetin e tij. Në numrin e sotëm, Kristofor Martiro flet për marrëdhëniet e Beqir Ballukut me Mehmet Shehun, Petrit Dumen apo Hito Çakon. Kush ia faturonte arrestimin e Beqirit, Mehmet Shehut dhe si qëndron e vërteta. Përse mendonte se Mehmeti ishte i zemëruar nga antitezat e përgatitura nga dikasteri që drejtonte Balluku dhe cilat ishin mosmarrëveshjet me vartësit e tij. Çfarë diskutoi me Titon gjatë vizitës në Jugosllavi dhe si u përdorën këto kundër në proces. A e dinte ish-anëtari i Byrosë së çfarë e priste dhe përse ai nuk kishte mllef ndaj udhëheqjes së lartë shqiptare. Këto dhe të tjera pyetje marrin përgjigje në intervistën e Kristofor Martiros.

A kishit pasur njohje më parë me Beqir Ballukun?
Po. Më kujtohet një rast ku e kam vlerësuar shumë sjelljen e Beqirit, që në atë kohë ishte ministër i Mbrojtjes. Atëherë punoja në Korçë, me detyrë nënkryetar i Degës së Punëve të Brendshme. Kjo lidhej me ngjarjen kur organet e policore kishin arrestuar një oficer ushtrie, ku ky kishte pasur një marrëdhënie me një vajzë nga qyteti i Korçës, të cilën e kishte lënë edhe shtatzënë. Vajza vjen dhe kërkon ndihmë në organet tona, pasi nuk e pranonin në shtëpi. Në të vërtetë, unë nuk kisha se si ta ndihmoja, sepse hetimi i tij varej nga Prokuroria Ushtarake. Megjithatë, i sugjerova se mund të shkonte të takonte drejtuesit e ushtrisë, ndoshta dhe ministrin e Mbrojtjes, pra Beqirin. Ajo kështu bëri. U nis për në Tiranë, ku takoi dhe ministrin, i cili e kishte pritur mirë. Një ditë, ndërsa qëndroja në zyrë, bie telefoni. Centralistja më thotë të lidhesha me ministrin e Mbrojtjes. Pasi u prezantova, prita se ç´do të më thoshte ai nga ana tjetër e receptorit telefonik. Beqiri pas pak më tha: “Ka ardhur një vajzë tek unë, nga Korça, për një problem që jeni në dijeni edhe ju. Po, ndihmojeni atë vajzë”. Iu përgjigja se do të mundoheshim ta bënim një gjë të tillë. Dihej se atëherë ishte Beqir Balluku, anëtar i Byrosë Politike dhe ministër i Mbrojtjes dhe porosinë e tij do ta çoja deri në fund. Pas disa ditësh takova dhe vajzën, e cila kishte mbetur e befasuar nga pritja që i kishte bërë një personalitet si Baqiri. Pra, vajzës iu dha ndihma, e stabilizuam në një shtëpi dhe pas daljes së të shoqit nga burgu ata u bashkuan. Beqiri ishte tepër njerëzor. Edhe në hetuesi, ai nuk ankohej dhe qahej.

E kishte të qartë se çfarë e priste?
E them me bindje se e kishte të qartë fundin e tij. I them njëherë se për të do të mendonte partia, udhëheqja edhe për të. E kam fiksuar mirë përgjigjen: “A jo, nuk të falë ai i madhi”. Ai ka pasur dobësi për Enver Hoxhën, që mund ta quaj debulesë. Këtë ndjenjë e kishte ushqyer që gjatë luftës, por edhe më vonë debulesa e Beqirit për Hoxhën nuk ishte zbehur. Këtë ai e tregoi edhe kur e internuan në Roskovec. Ai shkoi atje me fotografinë, portretin e Enverit me vete dhe kjo nuk ishte rastësi apo shtirje e tij, por brendia e tij. Edhe gjatë procesit hetimor, ish-anëtari i Byrosë Politike, nuk shprehu asnjëherë urrejtje për Enverin dhe udhëheqjen e lartë.

Beqir Balluku është diskutuar për qëndrimin e tij në Konferencën e Tiranës. Si ka rezultuar nga sqarimet që keni marrë nga i pandehuri për këtë çështje?
Shpjegimet e Ballukut për qëndrimin e mbajtur në Konferencën e Tiranës, bënte pjesë në planin hetimor. Të kuptohemi, hetimi ishte shtrirë në shumë fusha. Ai kishte qenë në atë Konferencë i deleguari i KQ të PPSH. Përveç tij, atje merrnin pjesë dhe anëtarë të tjerë të Byrosë Politike, me përjashtim të Enver Hoxhës. Ai e shpjegoi këtë çështje. Sipas tij, duke qenë se kjo mbledhje bëhej pas përfundimit të punimeve të Kongresit të XX të PK të BRSS, dhe për rrjedhojë në Konferencë ishin bërë shumë pyetje. Ato lidheshin me rehabilitimin e njerëzve të goditur e në veçanti të Tuk Jakovës, Bedri Spahiut dhe të të tjerëve. Ishin shtruar probleme të përmirësimit të marrëdhënieve me Jugosllavinë, qoftë dhe rehablilitimin e Koçi Xoxes. Ishte shtruar problemi i trajtimit ekonomik të udhëheqjes, kur gjendja ekonomike ishte tepër e vështirë. Krijimi i “bllokut” që ndante udhëheqjen nga populli, gjë që ishte një farë shkëputje nga parimet e luftës. Mos të harrojmë se ishim në vitin 1956, kur kishin kaluar vetëm 12 vjet nga përfundimi i luftës. Ideja e barazisë mes të gjithëve ishte e ngulitur mirë në mendjen e njerëzve. Beqir Balluku tha gjatë sqarimit të kësaj situate se kishte pasur pyetje që edhe duheshin vlerësuar. Por, sipas tij, problemet morën një rrugë tjetër. Beqiri ndodhej në pozitë të vështirë dhe prandaj kishte kërkuar, ky kishte qenë edhe mendimi i të tjerëve, që të vinte në atë konferencë edhe Enver Hoxha. Gjithashtu, Beqiri më ka thënë se në vetvete edhe ai kishte rezerva. Kështu kur shtrohej problemi i rehabilitimit të Tuk Jakovës, për dënimin e të cilit atij nuk i kishte ardhur mirë, kishte pasur rezerva për këtë dënim, porqë nuk i kishte shprehur, mendonte se mund të bëhej ky rehabilitim. Megjithatë, përsëri, edhe si herën e parë, ai kishte heshtur. Sipas deklarimit të tij gjatë procesit, ai nuk kishte qenë as organizator dhe as nuk ishte bashkuar e dakorduar me këto probleme. Edhe qëndrimi që mbajti ai ishte në përputhje me vijën e partisë, pavarësisht nga ajo ç´ka ndjerë.

Ç´qëndrim ka mbajtur Balluku në prag dhe pas prishjes së marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik?
Duke iu referuar materialeve të procesit hetimor, sqaroj se këtu nuk u zgjerua shumë hetimi, por, megjithatë, nga deklarimet e të pandehurit del se ai e ka mbështetur Hoxhën për vendimin e marrë. Sipas tij, që nga ngjarja e Bukureshtit, madje kontradiktat nisën që kur Hrushovi vizitoi Jugosllavinë, ai nuk kishte ndonjë mendim kundër vijës së partisë në lidhje me këto situata. Bile, ai ka sqaruar edhe qëndrimin që ka mbajtur ndaj provokimit të rusëve, ndërkohë që udhëheqësit e lartë shkuan në Mbledhjen e 81 partive në Moskë. Pra, në këtë moment, vendin e drejtoi Beqir Balluku, anëtar i Byrosë Politike dhe ministër i Mbrojtjes. Dihet që Enveri, Mehmeti, Hysniu, Ramizi ishin në BRSS. Ai u la në drejtim të shtetit si njeri i besuar. Ai nuk kishte asnjë lëkundje lidhur me prishjen e marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik. Me sa më kujtohet se edhe kur atij iu bë një provokacion nga ushtarakët sovjetikë, të cilët e pyetën se me kë ishte ushtria, ai i ishte përgjigjur menjëherë: “Ushtria është me Enver Hoxhën dhe me popullin shqiptar. Nëse do të ndodhë ndonjë gjë me udhëheqësit tanë atje, do të merren masa ndaj jush këtu”. Ky deklarim i tij ishte një kundërpërgjigje ndaj presionit që bënin rusët. Sipas procesit del se qëndrimi i Ballukut ishte mjaft parimor, pra besnik i partisë dhe Enver Hoxhës. Nëse ish-ministri do të ishte armik, siç pretendon Enveri që nga Konferenca e Tiranës, apo të merrte pjesë në komplotin e organizuar nga Mehmet Shehu, atëherë ai në bashkëpunim me forcat sovjetike në Shqipëri mund ta merrte fuqinë në dorë, pasi të arrestoheshin dhe eliminoheshin udhëheqësit shqiptarë, që kishin shkuar në Mbledhjen e 81 partive në Moskë.

Ku kishte gabuar ideo-logjikisht ish-ministri i Mbrojtjes?
Kjo ishte një tjetër pistë hetimi dhe lidhet me Letrën e Hapur, vendosjen e komiteteve të partisë në ushtri, komisarëve, heqjen e gradave, marrëdhëniet ushtar-kuadër e të tjera. Komitetet e partisë, që u vendosën në ushtri, ishin model kinez. Atëherë ishte dhënë udhëzim se pa dhënë miratimin komiteti i partisë, komanda nuk mund të vepronte në stërvitje e të tjera probleme madhore të ushtrisë. Pas heqjes së gradave, mbaroi dhe hirearkia ushtarake, aq sa oficerët u tha se do të hanin e flinin me ushtarët, e këto ndryshime u shoqëruan edhe me barcoleta. Beqiri edhe në këto situata të krijuara zbatonte pikë për pikë vendimet dhe porositë e partisë dhe madje verbërisht ato të Enverit. Më tregoi dhe një bisedë të tijën me shoferin, menjëherë pasi ishin hequr gradat. Ndërsa e kishte pyetur shoferin se si dukej me uniformën e re, vartësi pa asnjë rezervë i kishte thënë se i ngjante tërësisht një karrocieri. Ushtarakë të tjerë, për shembull Petrit Dume, kishte rezerva ndaj heqjes së gradave dhe madje ishin shprehur kundër këtij veprimi kur diskutohej. Më pas kur u vendos që duhet të hiqeshin gradat, ata ishin dakord me këtë vendim.

Cilat ishin marrëdhëniet mes Ballukut, Petrit Dumes e Hito Çakos?
Gjatë procesit hetimor, Beqiri është pyetur edhe për marrëdhëniet me të pandehurit e tjerë, Petrit Dumen e Hito Çakon. Kjo ishte një linjë tjetër e hetimit, pasi akuzoheshin për puç të përbashkët ndaj pushtetit të asaj kohe. Pra, mendohej sikur kishte bashkëpunim në të ashtuquajturën vëprimtari armiqësore. Gjatë bisedës me Beqirin për këto marrëdhënie, ai më ka thënë se ato nuk kanë qenë të mira. Pra, marrëdhëniet mes tyre nuk kishin qenë normale. Përplasjet kanë ekzistuar për probleme të ndryshme ushtarake, lidhur me stërvitjet e mëdha, tezat e antitezat, strukturën e Ministrisë së Mbrojtjes. Dihej se në atë kohë kishte një sërë problemesh në këtë dikaster mes ministrit dhe vartësve të tij, Dume dhe Çako. Ajo që i kishte mbetur në mendje Beqirit ishte deklarimi i vartësve të tij, sikur nuk kishin patur dijeni për materialet e quajtura të zeza. Bile, Beqiri mendonte se ata ishin bërë shkaktarë të asaj që i ndodhi. Pra, ai nuk kishte simpati për ta. Balluku mendonte se për shkeljet, që ishin konstatuar në Ministrinë e Mbrojtjes, nuk ishte fajtor vetëm ai, por edhe ata. Vërtet ai kishte qenë ministër dhe kishte firmosur, por, sipas tij, mbi bazën e relatimeve të tyre, pasi ata dhe të tjerët drejtonin sektorët. Ai sqaroi se pas stërvitjes komando shtabi te Shkëmbi i Kavajës, Beqiri porositi që materialet që ishin shpërndarë të mblidheshin. Domethënë, ato u arkivuan dhe një kopje mbeti në kasafortën e tij, siç dihet iu gjet pas kontrollit që bëri KQ në këtë dikaster. Megjithatë, kur bisedoi Petrit Dume me Hysni Kapon dhe Mehmet Shehun, iu kishte thënë atyre se kontradiktat mes tij dhe Beqirit nuk ishin të pjesshme por parimore, thelbësore, madje edhe në vijën e partisë. Materialet, që Dume “denoncoi”, ishin pikënisje edhe për pasojat e mëvonshme.

Çfarë mendonte ish-ministri për Mehmet Shehun?
Kur u hartua meteriali, pra antitezat, Beqiri mendonte se mos i kishte mbetur qejfi Mehmet Shehut, si përgatitës i Tezave të Këshillit të Mbrojtjes. Por, ai përsëri këtë e supozonte, pasi nuk kishte fakte që ta mbështeste. Kur e pyeta për marrëdhëniet mes tij dhe kryeministrit, ai më tha se kur kishte qenë komandant divizioni në Korçë i kishte shkuar për një kontroll Mehmeti, atëherë shef i Shtatmadhorisë së Ushtrisë Shqiptare. Mehmeti i kishte gjetur shumë të meta dhe dobësi, por ajo që i kishte mbetur në mendje Beqirit ishte fakti se Mehmeti ia kishte thënë ato në sy të vartësve të tij. Këtu sigurisht që Beqirit nuk i kishta ardhur mirë. Pas Plenumit të 8-të të KQ të PPSH, Mehmeti u shkarkua dhe në atë detyrë u emërova unë, por atij nuk kishte pse t´i ngelte qejfi, pasi emërimin e bëri tjetër kush. Pas Kongresit të Parë, ku Mehmeti u rehabilitua, edhe marrëdhëniet tona ishin të mira. Sipas tij, Mehmeti kur nuk ishte në humor e thërriste të bënin edhe ndonjë shaka së bashku.

Është aluduar në atë kohë se Beqir Balluku gjatë pyetjes së tij në hetuesi është shprehur se i ashtuquajturi komplot, apo verprimtari armiqësore kishte në krye Mehmet Shehun dhe Kadri Hazbiun. Është e vërtetë kjo?
Them me bindje që kjo nuk është e vërtetë. Beqiri nuk e ka thënë një gjë të tillë. Unë kam qenë hetuesi i tij, pra i ngarkuar për ta hetuar atë. Bile, iu them se janë procerverbalet në arkiv. Këto procesverbale nuk janë hartuar as fshehtas dhe as nuk janë manipuluar, gjë që thuhet rëndom shpesh. Asnjëherë nuk i jam imponuar Beqirit të deklarojë i shtrënguar një gjë të tillë. Nuk ekziston asnjë material, asnjë dokument, asnjë e dhënë që ta vërtetojë se Balluku e ka thënë një gjë të tillë. Është krijuar mendimi atëherë, por edhe tani, se Beqir Balluku ishte viktimë e Mehmet Shehut dhe se ai madje e pushkatoi. Kjo nuk është absolutisht e vërtetë. Nuk qëndron një problem i tillë. Mehmeti ka kusuret e tij, me diskutimin dhe kritikat ndaj Beqirit, por në asnjë mënyrë nuk qëndron se ky ishte faktori kryesor në arrestimin e dënimin e tij. Unë jam dëshmitar dhe e them me sinqeritet se pas arrestimit të Beqir Ballukut, Mehmeti hodhi parullën: “Asnjë kuadër të mos i jepet me vete Beqir Ballukut”. Ai me këtë donte të thoshte se anjë kuadër i lartë ushtarak nuk duhej të dënohej bashkë me të. Më pas problemi i kastës, ku u arrestuan edhe kuadro të tjerë ushtarakë nuk erdhi nga Mehmet Shehu, por nga KQ i PPSH, me emra. Ky shënoi dhe shpartallimin e kuadrove tepër të zotë, të aftë, patriotë e që u dhimbsej vendi, me eksperiencë në luftë dhe që kishin mbaruar edhe akademitë ushtarake të Bashkimit Sovjetik.

Për ish-ministrin dolën në skenë edhe probleme të vjetra si ai i vendosjes së divizioneve jugosllavë në Shqipëri, ide e hedhur nga Tito në takimin me Ballukun gjatë vizitës së këtij të fundit në Beograd…
Ku ka rezultuar një problem interesant gjatë hetimit të Beqir Ballukut. Deklarimet që ka bërë ky i fundit gjatë seancës së pyetje-përgjigjeve në Burgun 313, bien ndesh me ato që janë thënë deri tani. Sipas Beqirit, kur ai ishte shef i Shtatmadhorisë në Ministrinë e Mbrojtjes, shkoi për vizitë në Jugosllavi, bashkë me Kristo Themelkon, Tahir Kadarenë dhe kuadro të tjerë ushtarakë. Problemet politike i ndiqte Kristo Themelko, ndërsa ato ushtarake Beqiri. Në dëshminë e tij, Balluku tha se një ditë, ndërsa qëndronte në rezidencën ku qëndronin i kishte shkuar Vukmanoviç Tempo, që merr me vete dhe Themelkon. Më pas kishte shkuar atje një adjutanti i Titos, emri i tij është fiksuar në procesverbalin e hetimit, dhe i thotë se e kërkonte udhëheqësi jugosllav. Realisht ai nuk e kishte në plan një takim me Josif Broz Titon. Ai kishte shkuar në atë takim, në zyrën e Titos, i cili kishte përpara disa harta. Natyrisht, Beqiri kishte qenë i impresionuar nga kjo e papritur, pasi dihej fama e drejtuesit jugosllav, që e kishte pyetur për problemet e ushtrisë shqiptare. Tito nuk kishte harruar të mburrte edhe Ushtrinë Nacionalçlirimitare. Më pas jugosllavi i kishte shtruar Beqirit problemin e marrëdhënieve me Greqinë. Në atë periudhë kishte pasur provokacione nga grekët në kufirin mes dy vendeve dhe situata ishte pak e acaruar. Menjëherë ai thirri një gjeneral në zyrën e tij, që tregoi në hartë dislokimin e trupave greke në afërsi të kufirit me Shqipërinë. Menjëherë pas kësaj Tito i kishte thënë se në këtë situatë edhe pse ushtria shqiptare ishte, sipas tij, trime nuk mund ta përballonte një agresion të grekëve. Prandaj, udhëheqësi jugosllav kishte hedhur mendimin se Jugosllavia, si vend mik i Shqipërisë, duhet të mbronte territorin shqiptar, e për rrjedhojë ai ishte shprehur se kishte mendimin që të dislokoheshin disa forca të Ushtrisë jugosllave në shqipari e veçanërisht në Korçë dhe në Gjirokastër. Pas kësaj gjenerali më tregoi se si dhe ku do të dislokoheshin forcat jugosllave në hartat që kishte përpara. Beqiri tha se kishte mbetur njëherë, pasi ai nuk dinte ç´të thoshte. Nga pikëpamja ushtarake, si gjeneral që ishte në atë kohë, ai mendonte se ishte e arsyeshme një gjë e tillë, pasi edhe marrëdhëniet me Greqinë në atë kohë e justifikonin këtë veprim. Megjithatë, ai u ishte përgjigjur se këto mendime duhet t´ia shtronte për diskutim udhëheqjes, pra Enver Hoxhës. Ai nuk kishte dhënë asnjë përgjigje për këtë problem, por kishte dërguar nëpërmjet ambasadës sonë në Beograd njoftimin për udhëheqjen shqiptare. Beqiri ka dëshmuar se nga Tirana ishte dhënë përgjigje pozitive, pra ishte rënë dakord në parim. Madje, u përgatitën dhe kazermat, ku do të vendoseshin repartet jugosllave. Për të vërtetuar thëniet e Beqir Ballukut, m´u desh të shikoja edhe materialet të asj periudhe në arkivin e KQ të PPSH. Isha së bashku me Kadri Hazbiun, pasi ai ishte dhe kryetari i grupit të hetimit. Materialet i shqyrtuam në sallën e mbledhjes së Byrosë Politike. Në morinë e materialeve gjeta një fletore, që i përkiste Tahir Kadaresë. Në këtë fletore ishte shkruar bukur udhëzimi që Beqiri kishte dhënë nga Beogradi për lirimin me urgjencë të kazermave të Pogradecit, pasi do të vendoseshin atje forcat jugosllave. Ia raportova këtë Kadriut. Sipas dokumentit, dilte që ky veprim ishte bërë “de fakto” dhe shtrohej problemi se si ishte realizuar kjo. Pyetet për këtë Beqiri, i cili tha se udhëzimi ishte dhënë, por me miratim nga lart, por nuk përmendi emrin, pasi dihej që këtë e kishte kompetencë Komandanti i Përgjithshëm, Enver Hoxha. Ky veprim rezultoi se ishte kryer pasi kjo u konfirmua pasi u pyet ish-komandanti i brigadës së Pogradecit. Sipas tij, kazermat ishin liruar me urgjencë dhe forcat që ai komandonte ishin vendosur në Çarshovë të Përmetit.

Çfarë ndodhi më pas?
Për këtë pyeta Beqirin, i cili më tha se pasi ishte kthyer në Tiranë, pra pas vizitës në Jugosllavi, u diskutua problemi i vendosjes së forcave jugosllave në Shqipëri. Sipas Beqirit, në një mbledhje ku ishin Enver Hoxha, Koçi Xoxe, Kristo Themelko, ai vetë dhe të tjerë, madje dhe një përfaqësues jugosllav, kur u hodh për diskutim ky problem, Hoxha ishte ngritur në këmbë dhe kishte deklaruar se nuk ishte e vërtetë situata me Greqinë dhe po kështu ai nuk ishte dakord për vendosjen e forcave jugosllave në territorin tonë. Më pas, Beqiri deklaroi se edhe ai kishte mbështetur Enverin, që, me sa duket, kishte nuhatur kontradiktën mes Stalinit dhe Titos, ktheu pllakën dhe nuk u realizua ardhja e dy divizioneve jugosllave në Shqipëri...

 

[Uarda]

intervistë IV

Ekskluzive/ Flet Kristofor Martiro, ish-kryetari i Degës së Veçantë në Drejtorinë e Sigurimit të Shtetit dhe hetuesi i dy “grupeve armiqësore”


“Si e informova Enverin për bisedat e Beqirit me kinezët”
Udhëheqja kërkonte me çdo kusht të hetohej lidhja mes të ashtuquajturve grupe armiqësore në ushtri dhe ekonomi


Luan Kondi

vijon nga numri i kaluar

Martiro, hetues i ish-ministrit të Mbrojtjes, tregoi për gazetën “Panorama” se kush e caktoi në këtë detyrë dhe si vijuan hetimet e Beqir Ballukut, që zgjatën thuajse një vit. Më pas, ai u shpreh për marrëdhëniet mes ish-anëtarit të Byrosë Politike me të pandehurit e tjerë Petrit Dume dhe Hito Çako.

Më tej ai shpjegoi dhe bisedat mes tij dhe të pandehurit Balluku, ku ky i fundit u pyet për çështje të rëndësishme si problemi i vendosjes së divizioneve jugosllave në Shqipëri, ide e hedhur nga Tito, që nuk u pranua nga Hoxha, i cili kishte nuhatur mosmarrëveshjet mes Stalinit dhe udhëheqësit jugosllav. Duke i riprodhuar edhe njëherë materialet e dosjes gjyqësore, Martiro i sigurtë në ato që tha, zbardhi të fshehtat e hetimit të Ballukut, të papublikuara ndonjëherë, si dhe për materialet që u përdorën në formulimin e akuzës për ushtarakët e lartë. Në numrin e tretë të intervistës, Kristofor Martiro foli se pse ia faturonin arrestimin dhe eliminimin e Beqirit, Mehmet Shehut dhe si qëndronte e vërteta sipas tij. Ndërsa në numrin e sotëm, ai zbardh të vërtetën nëse kishte apo jo grup armiqësor dhe puçist në ushtri. A ekzistonte organizatë kundërrevolucionare dhe a kishte njeri qëllim t´i merrte pushtetin Enver Hoxhës. Cilat ishin vizitat e Beqirit në Kinë, dhe çfarë kishte biseduar ai me udhëheqësit e lartë të atij vendi, lidhur me rishikimin e marrëdhënieve me BRSS dhe Jugosllavinë, pas rënies së Hrushovit. Ç´qëndrim mbajti Enveri ndaj propozimeve kineze dhe përse Beqiri kishte të njëjtim mendim me kinezët për këtë çështje. Përse udhëheqja e lartë urdhëronte mbylljen e hetimeve dhe daljen e shpejtë në gjyq të “grupit të ushtarakëve”. Përse e komanduan Martiron në hetimin e “grupit armiqësor në ekonomi” dhe kë i caktuan të hetonte. Ngritja e tij në përgjegjësi, ku do të kryente detyrën e kryetarit të Degës së Veçantë në Drejtorinë e Sigurimit të Shtetit dhe çfarë ndodhi me të më pas. Për të mësuar më shumë rreth mistereve të hetimit të Ballukut, Kiço Ngjelës dhe Vasil Katit, lexoni në vijim intervistën e Kristofor Martiros.

Cilat kanë qenë deponimet e Ballukut në lidhje me marrëdhëniet shqiptaro-kineze, sidomos në fushën e mbrojtjes?
Beqir Balluku kishte qenë disa herë në krye të delegacioneve ushtarake që vizitonin Kinën. Gjatë këtyre vizitave, ai është takuar me ushtarakë madhorë të atij vendi, por dhe me Mao Ce Dunin dhe Çu En Lain, ku ka diskutuar me ta për probleme të ndryshme që lidheshin veçanërisht me mbrojtjen e vendit. Ka shtruar atje problemin e furnizimit me materiale ushtarake për Forcat e Armatosura dhe për të tjera probleme me karakter ekonomik. Është diskutuar me udhëheqësit kinezë për problemin e furnizimit me armë të rënda për ushtrinë, disa prej tyre janë marrë, por dhe të tjera nuk janë dërguar. Ka pasur edhe mosmarrëveshje për këto çështje. Më kujtohet se Beqiri për këto diskutime më ka folur edhe për bisedat e Çu En Lait për armatimin e rëndë dhe, sipas tij, Çu ishte pak i ngurtë në lidhje me dërgimin e tyre në Shqipëri. Bile, ish-ministri tregonte se kur u diskutua për aviacionin, udhëheqësi kinez ishte shprehur se Shqipëria nuk kishte territor për një aviacion të fuqishëm luftarak, dhe se duhet të merrnim vetëm disa avionë për parada. Përplasje pikëpamjesh me kinezët kishte edhe për faktin se këta të fundit mendonin se ushtria shqiptare duhej të pajisej me armë të lehta, sepse kishin bindjen se ne nuk mund të mbroheshim nga koalicione të NATO-s dhe Traktatit të Varshavës. Nga deklarimet e Beqirit, del se kinezët ishin shprehur se do të na ndihmonin, por ata ishin larg dhe kjo ndihmë konsistonte vetëm në mbështetjen politike dhe me materiale të ndryshme. E vërteta, gjithnjë sipas tij, ishte se kinezët nuk ishin kursyer në furnizimin e ushtrisë sonë me materiale. Mua, si hetues, më dilte detyrë të sqaroja shumë probleme rreth bisedave të Beqirit me udhëheqësit kinezë. Beqiri në përgjigjet e tij është shprehur se Çu En Lai në disa raste ishte treguar i ngushtë në dhënien e ndihmave për vendin tonë. Ndryshe kishte ndodhur me Mao Ce Dunin, pasi ky gjithnjë kishte porositur që të mos kursehej asgjë për të ndihmuar Shqipërinë. Sipas Beqirit, Mao i kishte në konsideratë kushtet e vështira dhe pamundësinë e vendit tonë përballë NATO-s apo Traktatit të Varshavës. Mao, pra, ishte më dashamirës dhe më dorëlëshuar në ndihmën e vendit të tij ndaj nesh.

A ka diskutuar ish-anëtari i Byrosë Politike për probleme të tjera, jashtë fushës së mbrojtjes me udhëheqësit kinezë?
Ndërmjet të tjerave, ai më ka thënë se si një herë, gjatë bisedës me drejtuesit, ishte ndeshur me probleme që konvergonin edhe me qëndrimin dhe idetë e tij. Konkretisht, pas rrëzimit të Hrushovit në BRSS, Beqiri, në krye të një delegacioni të lartë ushtarak, vizitoi Kinën. Në takim me Mao Ce Dunin dhe Çu En Lain, këta i kishin thënë: “Tani Hrushovi, ky renegat, ra dhe në Bashkimin Sovjetik kishin ardhur në pushtet forca të reja politike. Interesi i kampit socialist dhe i lëvizjes komuniste kërkon që ne t´i përmirësojmë marrëdhëniet me BRSS”. Beqiri tha se personalisht, në ndërgjegjen e tij, nuk ishte kundër kësaj pikëpamjeje. Por, njëkohësisht, ai nuk mund t´ua shprehte këtë kinezëve, pasi duhet të shtrohej kjo çështje për diskutim në KQ të PPSH, pra në udhëheqje. Megjithatë, kjo i kishte mbetur në mendje. Po ashtu, kinezët ishin shprehur edhe për përmirësimin e marrëdhënieve të Shqipërisë me Jugosllavinë, Rumaninë, meqë këta si të thuash ishin aleatë të Kinës. Sipas Beqirit, kur kishte mbërritur në Tiranë kishte bërë si zakonisht raportin për udhëheqjen e lartë të PPSH, ku sqaronte me detaje edhe bisedat që kishte zhvilluar me udhëheqësit kinezë dhe problemet që ishin shtruar në to, por pa diskutim asgjë rreth bindjeve të tija. Ai e kujtonte mirë edhe qëndrimin e udhëheqësit kryesor të partisë, Enver Hoxhës, i cili ishte përgjigjur rreptë se nuk do të kishte asnjë përmirësim në marrëdhëniet me BRSS, jugosllavët, pasi ata ishin revizionistë. Pra, ai e hodhi poshtë propozimin e udhëheqjes kineze.

Si vijoi hetimi i Ballukut në këtë çështje?
Në atë kohë, që unë zhvilloja hetimet me Beqirin, nuk dija se po prisheshin marrëdhëniet e Shqipërisë me Kinën. I dëgjova me një farë interesi ato që thoshte ish-ministri, por nuk bëra pyetje, pasi nuk më lejonte platforma e hetimit ta bëja një gjë të tillë. Kinezët konsideroheshin në atë kohë miq të mëdhenj marksistë-leninistë të vendit tonë. Nxora shënimet nga inçizimi, po e përsëris se i gjithë procesi i hetimit ishte i regjistruar, dhe përgatita një informacion për ministrin e Brendshëm, Kadri Hazbiun. Këtij të fundit i them se gjatë hetimit, Balluku ka thënë këto e ato për marrëdhëniet dhe bisedat me udhëheqësit kinezë dhe njëkohësisht i zgjata informacionin. Ai e lexoi atë dhe urdhëroi të rishtypej materiali, që në fund kishte emrin tim dhe pas kësaj në krye të këtij ai bëri shënimin: “Shoku Enver po të dërgoj një material që ka dalë nga hetimi i Beqir Ballukut, ku bëhet fjalë për problemin me kinezët”. Pasi e futën materialin në zarf, që u vulos dhe u protokollua, Hazbiu më tha se duhet ta çoja unë këtë material në KQ të PPSH. Direkt kam shkuar në Komitetin Qendror, në paradhomën e zyrës së Enver Hoxhës. Ia zgjata zarfin sekretarit të tij, Haxhi Kroi. Në këtë kohë doli nga zyra Enveri dhe më përshëndeti. Kroi më prezantoi tek ai, duke i thënë se isha hetuesi i Beqirit dhe se kisha për t´i dorëzuar, me porosi të Kadriut, një material, që kishte dalë gjatë hetimit të ish-anëtarit të Byrosë. Hoxha më përgëzoi dhe sekretari i tij nxori materialin nga zarfi, të cilin ma dha të firmosur sipas rregullit, dhe u ktheva në ministri. I raportova Hazbiut se e kisha dorëzuar materialin. I dhashë edhe zarfin e firmosur nga sekretari i Enverit, Haxhi Kroi.

U vendos ky material në dosjen hetimore?
I kërkova sqarim ministrit të Brendshmë se çfarë do të bëja me materialin. Doja të dija prej eprorit tim më të lartë që do ta fusja atë në proces të rregullt, domethënë ta pyesja më tej Beqirin për këtë problem apo jo. Ai më tha se do të më jepte një përgjigje më vonë. Të nesërmen më therret në zyrë Kadri Hazbiu, ku më thotë se do të shkonim bashkë te Beqir Balluku. Ashtu bëmë. E thirrëm atë në hetim dhe Kadriu e pyeti po rreth këtij problemi, bisedës me udhëheqësit kinezë. Is-ministri përsëriti në përgjigjen e tij të njëjtat gjëra që më kishte thënë edhe mua. Më pas Kadriu u largua, ndërsa unë vazhdova pyetjen e tij për probleme të tjera, parashikuar në platformën hetimore. Pas dy ditësh, ministri i Brendshëm më thërret përsëri në zyrë dhe më tha se këto materiale duhet t´i ktheja në proces hetimor me pyetje dhe përgjigje. Ai më porositi se nga lart ishte vendosur që këto probleme të vendoseshin vetëm në dosjen hetimore, por jo në atë gjyqësore. E vërteta është se prokurori dhe kryetari i Gjykatës ishin njohur me to. Në të njëjtën kohë të gjitha këto materiale shkuan veçan edhe në aparatin e KQ, qoftë tek Enveri apo Hysniu, pasi kështu ishte rregulli.

Balluku është hetuar edhe për disa shpërdorime që ishin konstatuar në Ministrinë e Mbrojtjes. Çfarë rezultoi nga pyetja e tij rreth tyre?
Është e vërtetë që edhe ky problem ishte parashikuar si një nga linjat e hetimit. Beqiri u pyet rreth normave ekonomike të dala nga llogaritje e dikasterit të Mbrojtjes, administrimit të Ndërmarrjeve Bujqësore Ushtarake. Në materialet që dispononim kishte edhe shkelje në këtë drejtim, që binin në kundërshtim me normat e shtetit. Kishte shpërdorime dhe teprime në shpenzime gjatë stërvitjeve ushtarake. Kishte materiale, të dala këto nga kontrollet e shtëpive të oficerëve, si ato të Tiranës, Durrësit, Pogradecit, që ngarkonin me përgjegjësi ushtarakët e lartë dhe patjetër dhe Beqirin. Në përgjigjet që kam marrë nga Balluku, doli se këto përgjegjësi nuk ishin vetëm të tijat. Në fund ish-ministri tha: “Mirë, more Kristofor, të gjitha këto shpërdorime le të m´i ngarkojnë mua. Le t´i marrë unë dhe këto”. Me këto shpërdorime u tejkalua atëherë kur thuhej se kishin ndodhur pasi kuadrot ushtarakë ishin një shtet brenda shtetit. Shpërdorimet nuk duhet të thuhej se ishin pjesë e një strategjie e një plani armiqësor.

Sipas jush, hetuesit të Beqir Ballukut, a ka ekzistuar komplot?
Ky është një problem thelbësor i kësaj çështjeje. Njerëzit duan të dinë, pasi ka nga ata që nuk janë të qartë edhe sot e kësaj dite. Për këtë problem shumë shqetësues është folur shumë edhe në media, ku thuhet se a ka patur komplot, apo tradhti të ushtarakëve të lartë që u dënuan, pushkatuan, burgosën apo internuan nga sistemi i kaluar. Në intervistat e dhëna nga njerëz të ndryshëm ka të vërteta dhe të pavërteta, të cilat varen edhe nga shkalla e njohjes së problemit. Janë dhënë në media mendime dhe variante të ndryshme, lidhur më të ashtuquajturin puç, apo komplot. Por, në këto prononcime, janë dhënë edhe disa të ashtuquajtura prova dhe fakte, të nxjerra gjoja nga dosjet agjenturore, hetimore të porcesit të Beqir Ballukut, që shtrembërojnë me qëllim të vërtetën, duke përligjur kështu masat e marra ndaj tyre. Të përligjin gjënjeshtrën se B.Balluku ka qenë një komplotist, një agjent, së gjoja ai është takuar me agjenturën e huaj gjatë udhëtimit këtu e atje. Këto nuk janë të vërteta. Deklarimet e tyre të lënë përshtypjen se janë marrë edhe me hetimin e Beqirit apo ndonjë ushtaraku tjetër, se gjoja janë konsultuar edhe me dokumente që ekzistojnë në Arkivin e Ministrisë së Brendshme, lidhur me këtë hetim. Mendoj se nuk ja vlen të merrem me këto, sepse janë fund e krye gënjeshtra, mashtrime. Duke lexuar ato që kanë shkruar këta njerëz, shpesh kam pyetur veten se kisha qenë unë hetues apo ata. Mos kanë bërë ata hetime të padukshme. Si jurist, unë ju them se hetuesi duhet të bëjë një hetim të plotë e të gjithanshëm të elementëve të figurës së krimit, po ashtu dhe anën subjektive të figurës së krimit. Sipas meje, me elementët e figurës së krimit është spekuluar. Beqir Balluku dhe i ashtuquajturi grupi i tij, u akuzua: “Për krijim të organizatës kundërrevolucionare, për komplot e puç për të përmbysur pushtetin popullor, sabotimin e vijës ushtarake të mbrojtjes dhe për agjitacion e propagandë me rrezikshmëri shoqërore etj.”. Pjesa e parë e akuzës kërkon dashjen kundërrevolucionare, veprim të qëllimshëm, të ndërgjegjshëm për të përmbysur pushtetin. A mund të thuhet se ekzistonte një organizatë e tillë kur nuk kishte marrëveshje mes të pandehurve, platformë të saj, organizim, ndarje detyrash, pjesëmarrje, veprime dhe mjetet e veprimit dhe të tjera. Të them të vërtetën se unë, hetuesi i Ballukut, që kalova nëpër duar të gjitha materialet në ngarkim të “grupit të puçistëve”, akuzat, fjalimet, materialet e partisë, diskutimet në mbledhjet e partisë dhe të kolektivave punonjëse, materialet të mbledhura në rrugë agjenturore, pra të dhënat e zbulimit, nuk gjeta realisht asnjë të dhënë që të bënte fjalë për ekzistencën e një organizate të tillë, pra figurën kryesore të krimit. Kam zhvilluar një hetuesi intensive me Beqirin, të pandehurin tim, mbi bazën e të gjithë materialeve, fakteve të sjella në to për të dokumentuar ekzistencën apo jo të një organizimi kundërrevolucionar të qëllimshëm, të ndërgje-gjshëm. E them me bindje dhe shumë sinqerisht se në dosjen e Beqir Ballukut nuk ka asnjë material, asnjë deponim që ta vërtetojë këtë. Realisht, nuk ka patur një organizatë kundërrevolucionare, nuk ka patur puç, komplot të Ballukut apo pjesëtarëve të tjerë të “grupit të tij”, për të përmbysur pushtetin popullor apo eliminuar udhëheqjen e shtetit komunist. Kjo është e vërteta. Nga hetimi doli se materialet e quajtura të zeza, u përdorën për të shpartalluar kuadrot e lartë ushtarakë, ashtu siç u përdorën si pretekst drama “Njolla të murrme” dhe Festivali i 11-të për të goditur kuadro të tjerë të frontit ideologjik dhe kulturor, apo siç u përdor si pretekst letra dërguar udhëheqjes nga një punëtor i naftës për sabotime në këtë sektor, ku nisi lufta kundër kuadrove të zotë që kontribuonin në sektorin ekonomik dhe së fundi preteksti i fejesës së dajlit të Mehmet Shehu, për të eliminuar shumë kuadro të aftë, specialistë e drejtues të Ministrisë së Brendshme. Këto ishin çmenduritë e Enver Hoxhës dhe njerëzve që e pasonin atë, kur dihej se askush nuk mendonte që t´i merrte pushtetin Hoxhës. Enveri jetoi dhe punoi me njerëzit që goditi dekada të tëra dhe e them se ata ishin njerëz besnikë të sistemit dhe të atdheut. Ishin këto rezultat i kësaj çmendurie apo këto veprime lidhen me fije të tjera të dukshme dhe të padukshme, këtë koha do ta tregojë.

Çfarë kujtoni nga përfundimi i hetimeve të Ballukut?
Kishim marrë porosi që ta mbyllnin hetimin, pasi kjo ishte porosia e udhëheqjes së lartë të asaj kohe. Kishte lindur edhe problemi se të huajt, që konsideroheshin armiq, interesoheshin se ç´bëhej me të ashtuquajturin grupi i ushtarakëve. U vendos dhe afati për përfundimin e hetimit. U bë edhe ballafaqimi mes të pandehurve dhe u mbyll hetimi. Si rregull, pasi përfundon hetimi, të pandehurit duhet të njiheshin me dosjen, materialet, provat deponimet e tyre etj. Pas mbylljes së hetimeve, hetuesit nuk kishin më punë. Filloi gjyqi, që u zhvilua në ambientet e Burgut 313. Procesi vazhdoi disa ditë. Që në fillim të tij, Beqiri u pyet se a ishte njohur me dosjen dhe nëse ishte shtuar, hequr gjë nga deklarimet e tij, apo në ishte keqtrajtuar fizikisht e psikologjikisht gjatë hetimeve. Ai e pohoi korrektësinë time, duke thënë se nuk kishte asnjë vërejtje për dosjen dhe se asnjëherë nuk ishte keqtrajtuar. Dihet vendimi që u dha për Beqirin dhe të tjerët.

Pas hetimit të “grupit ushtarak” u rikomanduat në një tjetër hetim, atë të “grupit armiqësor në ekonomi” apo jo?
Më kujtohet se pas Plenumit të gjashtë të KQ të PPSH u bë ai i shtatë, ku u dënuan Abdyl Këllezi, Koço Theodhosi, Kiço Ngjela, Vasil Kati e të tjerë, të akuzuar si sabotatorë në ekonomi. Pak kohë pas arrestimit të tyre, ne u komanduam për të kryer hetime siç ishim në hetimet e para, me ndonjë ndryshim të vogël. Në fillim më caktuan të hetoja Abdyl Këllezin, por nuk e kreva hetimin se menjëherë më ndërruan dhe caktuan të hetoja Kiço Ngjelën dhe Vasil Katin. Edhe hetimi i të ashtuquajturit grup armiqësor në ekonomi vazhdoi për disa muaj. Hetimi ishte i njëjtë si për ushtarakët. Regjimet e seancave të hetuesisë ishin po ato dhe mënyra e hetimit nuk ndryshonte nga ajo e para. Për formulimin e akuzës dhe pistat e hetimit u përdorën materialet e Plenumit të shtatë të KQ të PPSH dhe raporti i kontrollit të shtetit. Akuza ishte: “Për veprimtari armiqësore në organizimin shtetëror dhe në ekonomi”. Gjyqi u bë po në ambientet e Burgut 313 dhe ishte kopje e atij të bërë më parë.

A mendoni se kishte lidhje mes të ashtuquajturve grupe armiqësore në ushtri dhe ekonomi?
E vërteta është se në atë kohë aludohej për një lidhje mes tyre. Hetimet u përqëndruan edhe në vërtetimin e kësaj të fundit. Këto orientime vinin nga udhëheqja e lartë e partisë. Kërkohej të gjendej se a kishte një lidhje në mes të ashtuquajturit grup armiqësor ideologjik me “grupin e ushtarakëve” dhe atë të “ekonomisë”. E vërteta është se gjatë hetimit nuk doli asnjë gjë që ta vërtetonte lidhjen mes tyre.

Pas hetimeve të “grupeve armiqësore” si vijoi karriera juaj profesionale?
Pas përfundimit të hetimeve dhe më “grupin armiqësor në ekonomi”, më emëruan kryetar të Degës së Veçantë në Drejtorinë e Sigurimit të Shtetit. Ngritja ime në përgjegjësi është realizuar aty rreth vitit 1978. Vazhdova të merresha edhe një herë me problemet e sigurimit.

 

[Uarda]

intervistë V

Ekskluzive/ Ish-kryetar i Degës së Veçantë të Drejtorisë së Sigurimit, shpjegon se pse KQ i PPSH urdhëroi sigurimin të mblidhte informacion rreth fejesës së djalit të Kryeministrit


Kristofor Martiro: Si e hetuam fejesën e djalit të Mehmet Shehut me Silva Turdiun

Luan Kondi

vijon nga numri i kaluar

Kristofor Martiro, ish-oficer madhor i Sigurimit të Shtetit, rrëfeu për gazetën “Panorama” hetimet e Beqir Ballukut dhe Kiço Ngjelës e Vasil Katit. Më pas, ai shpjegon se, pas përfundimit të hetimit të “grupit të ushtarakëve dhe atij të ekonomisë” ngrihet në përgjegjësi, duke u caktuar në krye të Degës së Veçantë të Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit. Gati dy vjet pas emërimit të Martiros në këtë detyrë, ndodh një ngjarje e pazakontë, vdes Kryeministri Mehmet Shehu.

Martiro shpjegon në intervistën e tij se si erdhi vdekja e Mehmetit. Përse u shfrytëzua fejesa e djalit të tij me vajzën e Turdive, për ta “shtrënguar” Kryeministrin në një mbledhje Byroje të tejzgjatur. Çfarë ndodhi me familjarët e Shehut dhe si u bë transferimi i tyre nga blloku në vilën 3. Kush ishin porositë e udhëheqjes së lartë për survejimin e familjes së Mehmetit dhe ruajtjen e saj nga zbulimet e huaja. Si erdhi urdhri për transferimin e Fiqretit, djemve dhe nuses së saj në Belsh të Elbasanit. Çfarë thanë njerëzit për marrëdhëniet Enver-Mehmet dhe dyshimet për një vrasje. Si mundohej sigurimi të qëmtonte ndonjë fakt që implikonte Mehmetin në veprimtari agjenturore, në mbështetje të alibisë dhe shpifjeve të Enverit. Këto dhe të tjera pyetje marrin përgjigje në intervistën interesante të Kristofor Martiros.

Cili është mendimi juaj rreth ngjarjeve të vitit 1981 që lidheshin me Mehmet Shehun?
Dua të them së pari se kam disa kujtime “të çuditshme” nga këto ngjarje. Më datën 17 dhjetor të atij viti, pas pune, në mbrëmje bëra një shëtitje në bulevardin “Dëshmorët e Kombit” së bashku me djalin tim, Melsin, që kishte ardhur nga Vlora, ku punonte si punëtor operativ në Shkollën e Aviacionit atje. Ora ishte rreth 18.30 dhe përpara hyrjes së ndërtesës së KQ të PPSH kishte shumë makina, të cilat i njihja që ishin të udhëheqësve të lartë të partisë e shtetit dhe të shoqëruesve të tyre. Më bëri përshtypje se dritë në këtë moment kishte vetëm në zyrën e Enver Hoxhës dhe në sallën përbri saj, ku bëheshin mbledhjet. Tjetër situatë kishte në ndërtesën përballë asaj të Komitetit Qendror, Kryeministrisë. Atje nuk kishte asnjë dritë ndezur në asnjë zyrë dhe gjithçka më dukej e vdekur. M´u krijua një ndjesi e frikshme. I thashë tim biri se ndjeja se po përgatitej një kob i zi, ndaj vendosëm që të largoheshim që atje. Prandaj dhe u nisëm drejt shtëpisë.

Pse e kishit këtë ndjesi?
Parandjenja dhe ankthi lidheshin me të gjitha ato që kisha parë dhe dëgjuar rreth fejesës së djalit të Mehmetit, Skënderit, me Silva Turdiun. Po ashtu në këtë kohë kisha vënë re edhe një ftohje të marrëdhënieve të Enverit me Kryeministrin Shehu. Kishte mjaft thashetheme dhe komente ndaj kësaj ngjarjeje që u bë më pas shumë e bujshme. Si kryetar i Degës së Veçantë në Drejtorinë e Sigurimit të Shtetit kisha rënë në kontakt edhe me të dhënat agjenturore rreth kësaj çështjeje. Isha i bindur se marrëdhëniet Enver-Mehmet nuk ishin aspak të mira. Mendoja gjithashtu se Enveri nuk do të ishte në gjendje “të hante” edhe Mehmetin, ashtu siç bëri me të tjerët të ashtuquajturit “armiq në frontin ideologjik, ushtarak, ekonomik”, pasi Mehmeti kishte reputacion të madh në popull, kuadrot e luftës dhe të punës. Megjithatë, koha vërtetoi se isha gabuar. Përbindëshi Enver Hoxha i hëngri të gjithë me tradhti.

Si e gjykoni situatën e krijuar në këtë periudhë?
Pas prishjes së fejesës së Skënderit, djalit të Mehmetit me vajzën e Turdive, filluan pëshpëritjet vesh më vesh në rrethe shumë të ngushta dhe hamendjet nuk kishin të sosur, aq sa u kthyen në dyshime. Thuhej në atë kohë se Enver Hoxha e kishte prishur këtë fejesë, pasi vjaza, e fejuara e djalit të Kryeministrit, kishte dajllarë të arratisur. Madje, arrihej deri aty sa të dëshmohej se Enveri e kishte thirrur djalin e Mehmetit dhe se i kishte thënë se duhet ta linte të fejuarën. Disa thoshin se Enveri e kishte kritikuar ashpër Mehmetin, duke e thirrur që të kthehej direkt nga Korça dhe të tjera si këto. Filloi fushata për të përgatitur opinionin në popull dhe në parti kundër Mehmet Shehut. Në Kongresin PPSH, u pa qartë se marrëdhëniet mes Enverit dhe Mehmetit nuk ishin të mira. Qëndrimi i Hoxhës e vërtetonte këtë, ndërsa edhe pse fare pranë njëri-tjetrit, ai nuk shkëmbeu asnjë bisedë me Mehmetin, siç kishte ndodhur shpesh në kongreset e tjera të partisë. Në mitingun që u organizua në sheshin “Skënderbej”, përpara pallatit të kulturës, pas mbylljes së kongresit, kur doli udhëheqja Mehmeti nuk ishte më pas Enverit. Pas rreshtimit të udhëheqjes së lartë dukej se Mehmeti ishte mënjanuar. Thoshin se madje pak përpara se të niste mitingu, Mehmeti e kishte pyetur Enverin se ku e kishte vendin ai. Pra, ishte fjala për vendin që zinte shpesh në tribunë, të cilin tashmë e kishte zënë dikush tjetër. Një tjetër fakt për spostimin e Shehut nga Hoxha ishte edhe ai se fjalën përpara publikut me rastin e mbylljes së kongresit e mbajti Kadri Hazbiu. Kjo natyrisht që bëri përshtypje dhe la shteg për interpretime të ndryshme. Mendoj se këtë e bëri Enveri për të krijuar përshtypjen në opinionin publik se Hazbiu ishte njeri i tij dhe jo i Mehmetit. Taktika e njohur e Enverit linte përshtypjen se po e përgatiste këtë njeri ta ngrinte lart, deri në majat e shtetit të asaj kohe, pra ta emëronte kryeministër në vend të Mehmetit. Dolën edhe fjalë rreth këtij problemi në atë kohë. Qëllimi ishte i qartë. Enveri me këtë donte të krijonte përshtypjen e rreme në kuadrot e popullit, për të realizuar më pas planin strategjik të eliminimit të tyre. Kjo ishte e njëjtë me atë që kishte ndodhur më parë. Dihet se pas goditjes së Beqir Ballukut, u ngritën në përgjegjësi Petrit Dume dhe Hito Çako, dhe pak më vonë i arrestoi dhe pushkatoi ata së bashku me ish-eprorin. Në kongres, Mehmeti u zgjodh përsëri anëtar i Byrosë Politike. Madje, di që në atë kohë ai ka kërkuar të bëjë autokritikë në kongres, lidhur me fejesën e djalit të tij, Skënderit me Silva Turdiun, por Enveri nuk e kishte lejuar ta bënte një gjë të tillë, pasi ky problem do të diskutohej një herë në Byronë Politike të KQ të PPSH. Një gjë tjetër, që bëri përshtypje në atë kongres, ishte dhe moszgjedhja e Feçorr Shehut, anëtar i KQ të PPSH, por mbeti kandidat edhe pse ai ishte ministër i Brendshëm. Ndërsa vartësit e tij, zëvendësministra u zgjodhën anëtarë të Komitetit Qendror. Kjo krijoi përshtypjen se Feçorri nuk do të ishte më ministër i Brendshëm, se ai ishte njeri i afërt i Mehmet Shehut.

Po në kuadrin e pozicionit tuaj në krye të Degës së Veçantë të Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit a ka pasur udhëzime për survejimin dhe grumbullimin e të dhënave rreth këtyre ngjarjeve?
Po. Sigurisht që edhe sigurimi do të luante rolin e vet në këtë histori. Me sa më kujtohet, pas Kongresit të PPSH, nga KQ kërkuan të dhëna se çfarë thuhej dhe komentohej për fejesën e djalit të kryeministrit dhe prishjen e saj. Madje, nga udhëheqja e lartë kritikohej Ministria e Brendshme pse nuk kishte të dhëna për këtë punë. Menjëherë pas kritikave, Feçorr Shehu therret kryetarët e degëve në ministri dhe kërkoi që të drejtohej agjentura për të parë reagimin dhe komentet për fejesën, qëndrimeve në kongres e të tjera. Feçorri na tha se këto i kërkonte urgjent KQ i PPSH dhe personalisht Ramiz Alia që në atë kohë mbulonte organet e punëve të brendshme. Pas disa ditësh, dy bëshkëpunëtorët e mi më dhanë disa të dhëna rreth fejesës, prishjes së saj dhe komenteve për marrëdhëniet Enver-Mehmet, ku disa e kritikonin Mehmetin dhe të tjerët e mbronin atë. Shkova në zyrën e ministrit, të cilit i raportova për këto informacione. Feçorri, në prezencën time, mori në telefon Ramizin dhe i tha se kishte disa informacione për komentet ndaj problemit të fejesës së djalit të Mehmetit. Ramizi i tha se ato informacione duhet të shkonin urgjentisht tek ai. Në këtë kohë dukej se Alia i kishte marrë në dorë punët dhe ishte shumë i zellshëm në realizimin e tyre.

Si mësuat dhe përjetuat vdekjen e Mehmet Shehut?
Në datën 18 dhjetor të vitit 1981, në mëngjes shkova në zyrë në ministri dhe sipas planit të mëparshëm, miratuar nga ministri Feçorr Shehu, u nisa me shërbim për në rrethet Durrës e Fier, për disa probleme të punës së sektorit tim. Pasi mbarova punë, makinën e nisa për Tiranë dhe vetë shkova te djali, që punonte dhe jetonte në Vlorë. U takova me të në Shkollën e Aviacionit dhe rrugën nga atje e deri në afërsi të shtëpisë së tij e bëmë me autobus. Aty dëgjuam një grua të thoshte se në radio ishte dhënë njoftimi për vetëvrasjen e Mehmet Shehut. Na bëri shumë përshtypje ajo që dëgjuam dhe me një frymë mbërritëm në shtëpinë e djalit, për të parë lajmet e orës 20.00. U shqetësuam shumë dhe gati gjithë natën e kemi gdhirë duke diskutuar me njëri-tjetrin. Me kujtohet se po atë natë më vjen në shtëpi korrieri i Degës së Punëve të Brendshme të Vlorës dhe më njofton se më kërkonin urgjent në ministri. Ishte vonë dhe nuk kisha se me çfarë të nisesha që në atë moment, pasi makinën e kisha nisur për në Tiranë. Të nesërmen në mëngjes u nisa për në Tiranë. Kur zbrita, m´u duk se në kryeqytet kishte rënë zija. Njerëzit lëviznin kokëulur. Shkova në ministri dhe takova Kadri Gojashin, ish-drejtor i Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit, i cili më tha se më kishin kërkuar dhe duhet të paraqitesha menjëherë te ministri. Hyra në zyrën e Feçorrit. Atje ishte dhe Kadri Hazbiu. Të dy ishin tepër të lodhur, gjë që e tregonin sapo t´i shihje. Pasi më folën për ngjarjen, më thanë se me porosi të Komitetit Qendror familja e Mehmet Shehut do të largohej po atë ditë nga vila e tyre në bllok dhe do të vendosej në vilën 3, që ndodhej në rrugën e Elbasanit. Më porositën që të merreshin masa, në bashkëpunim me Degën e Punëve të Brendshme të Tiranës, për sigurimin e tyre. Rreth vilës u vendosën disa roje të policisë dhe një skuadër e survejimit.

Çfarë ndodhi më pas?
Mbasdite erdhën dhe u vendosën aty Fiqret Shehu, djemtë e Mehmetit, Ladi dhe Bashkimi me gratë dhe fëmijët e tyre. Pritej që të vinte edhe djali tjetër, Skënderi nga Suedia, ishte njoftuar se kishte prindërit e sëmurë, dhe e shoqëronte Gani Kodra. Kur isha në zyrën e ministrit Feçorr Shehu, ky i fundit ishte i shqetësuar për për mbërritjen e Skënderit dhe shpeshherë merrte në telefon herë ambasadat tona në Suedi e Greqi dhe herë pikat e kalimit kufitar në Kapshticë, për të ditur rreth mbërritjes së tij. Në mbrëmje erdhi edhe Skënderi. Të nesërmen, më datë 19 dhjetor të vitit 1981, më thërret përsëri në zyrë Feçorri. Përsëri atje gjeta Kadriun dhe, me sa mësova, ai ishte ngarkuar nga udhëheqja e partisë për të ndihmuar organet e brendshme në këtë situatë. Në zyrën e ministrit ndodhej edhe kryetari i Degës së Punëve të Brendshme të Elbasanit, G.H. Aty na u tha se sipas vendimit të aparatit të KQ të PPSH, direkt të Ramiz Alisë, familja e ish-kryeministrit duhej të largohej nga Tirana brenda ditës. Na thanë gjithashtu se me përjashtim të djalit të madh Ladit, që me porosi të Enver Hoxhës do të diferencohej e qëndronte në Tiranë, pjesa tjetër e familjes do të vendoseshin në Belsh të Elbasanit. Për këtë ishte njoftuar edhe Komitetit Ekzekutiv i këtij rrethi dhe Komiteti i Partisë atje dhe shtëpia, ku do të sistemoheshin familjarët e Mehmetit, ishte siguruar prej tyre. Na udhëzuan për itinerarin e lëvizjes dhe për masat që duheshin marrë për sigurimin e tyre. Duhej të krijohej gjithashtu një postë policie, duhej marrë skuadra e survejimit të Degës së Elbasanit dhe do të emërohej një punëtor operativ vetëm për sigurimin e tyre. Kjo bëhej me qëllim se mos familjarët e Mehmetit arratiseshin, apo rrëmbeheshin nga zbulimet e huaja.

Ku u vendosën familjarët e ish-kryeministrit shqiptar?
Familja e Mehmet Shehut u vendos në një godinë në qendër të Belshit, në katin e parë të saj. Kishin liruar për ta një apartament, një dhomë e një kuzhinë. Madje, duke qenë se u veprua shpejt për transferimin e tyre nuk nga Tiranë, sipas urdhrit të KQ të PPSH, nuk u arrit të vendoseshin mjetet e përgjimit në këtë ndërtesë, sikurse ishte parashikuar. Në këtë apartament do të jetonin së bashku Fiqreti, dy djemtë, Skënderi dhe Bashkimi, gruaja e këtij të fundit dhe dy fëmijët e tyre. Ndërtesa ishte krejt bosh. Në të nuk kishte asnjë orendi dhe të ardhurit nga Tirana nuk kishin asnjë shtresë e mbulesë, përveç veshjeve e sendeve personale. Kishin mundur të marrin vetëm një televizor të vogël dhe një magnetofon. Nuk kishin asnjë enë për të gatuar. Katër krevatë, dyshekë dhe disa batanije i morëm në spitalin e Belshit dhe ua dhamë atyre që të flinin. Edhe për të ngrënë, duke mos pasur asnjë mundësi gatimi, shkonin në restorantin në qendër të Belshit, ky ndiqeshin nga sytë kureshtarë të banorëve dhe vëzhgimin e rreptë të survejuesve. Ata nuk kishin as të holla të mjaftueshme për të përballuar gjendjen e krijuar. Më kujtohet se Fiqreti kishte me vete vetëm 70 mijë lekë të vjetra, që i mbante në një çantë, të cilën e merrte gjithnjë me vete ngado që shkonte. Nuk e harroj se 30 mijë lekë, po të vjetra, nga këto i pagoi për disa mungesa në shtëpinë e pritjes, faturë që ajo e likuidoi menjëherë. Për të përballuar jetesën u interesuam që Skënderi dhe Bashkimi të sistemoheshin në punë në SMT, që ishte afër qendrës së Belshit. Fundin e dhjetorit të vitit 1981 e kalova shumicën e kohës në Belsh të Elbasanit. Në këtë kohë Enveri e etiketoi Mehmet Shehun si agjent në shërbim të zbulimeve të huaja, ndaj dhe filloi puna për të grumbulluar materiale për ta vërtetuar këtë çmenduri të Hoxhës. KQ i PPSH, sektori që kontrollonte organet e punëve të brendshme, vetë Ramiz Alia si sekretar i Komitetit Qendror që e kryente këtë punë, ishin në lëvizje dhe aktivitet të madh në këtë drejtim. Madje, nuk mungoi edhe propaganda e shfrenuar për të bindur kuadrot e partisë dhe masën e popullit se Mehmeti ishte poliagjent. Çfarë nuk u tha dhe çfarë nuk u shpif në këtë drejtim. Karrieristët, servilët, të paaftët u aktivizuan të qëmtonin ndonjë fakt nga jeta e Mehmetit dhe familjes së tij, duke i interpretuar ato sipas oreksit të ustait, Enver Hoxhës. Nga këta u shpikën edhe gjëra të qena e të paqena për të treguar besnikërinë ndaj “udhëheqësit”.

A ju kujtohet ndonjë mbledhje e zhvilluar në dikasterin tuaj pas vdekjes së Kryeministrit Shehu?
Po. Pas vdekjes së Mehmetit, dy a tri ditë më pas, u mblodhën kuadrot e Ministrisë së Brendshme dhe asaj të Mbrojtjes, në sallën e mbledhjeve të kësaj të fundit dhe aty u dëgjua e inçizuar Mbledhja e Byrosë Politike të datës 17 dhjetor të vitit 1981, ku gjykohej Mehmet Shehu. Mbledhjen e kishte hapur Enver Hoxha, i cili kishte ftuar anëtarët e Byrosë të flisnin hapur dhe të gjykonin Mehmet Shehun dhe gabimet e tij, duke i cilësuar këto si shkelje të rënda të vijës së partisë e me pasoja për të po të mos ishin marrë masat. Pas tij, fjalën e mori Simon Stefani, ish-sekretar i KQ të PPSH, i cili i dënoi gabimet e Mehmetit, që i cilësoi të rënda, ai u shpresh gjithashtu se nuk ishte dakord me autokritikën e Mehmetit, që thoshte se gjoja ishte një veprim i nxituar dhe nuk kishte të bënte me qëllime kundër vijës së partisë. Ai propozoi që atij t´i jepej një vërejtje e rëndë. Lenka Çuko kishte thënë se Mehmeti nuk ishte i sinqertë me partinë dhe autokritika e tij nuk kishte qenë e sinqertë. Ajo e kritikoi Shehun për sjelljen dhe veprimet e tij, duke i cilësuar ato në kundërshtim me vijën e partisë, se bënte pazarllëqe me armiqtë, imperializmin, zbut luftën e klasave etj. Ajo ishte dakord me masën që propozonte Simon Stefani. Adil Çarcani e kritikoi ashpër veprimin e Mehmetit për fejesën e djalit të tij me vajzën e Turdive. E quajti atë si një veprim me rrezik. E kritikoi Mehmetin edhe për tendencë kulti etj. Manush Myftiu e kishte kritikuar Kryeministrin për gabimet e tij rreth fejesës së djalit. Ai e cilësoi autokritikën e tij jo të thellë. E më pas kishte thënë se për masën do të vendoste pasi ta dëgjonte edhe njëherë autokritikën e Mehmetit. Ramiz Alia kishte diskutuar gjatë dhe kishte thënë se nuk ishte i rastit gabimi i Mehmetit për fejesën e djalit, madje ai kishte përmendur atje edhe disa gabime të luftës, gjoja të mosdrejtimit të mirë, kultit të individit, unit e të tjera. Edhe ky kishte qenë dakord me masën e propozuar. Rita Marko e kishte kritikuar, por dukej që nuk ishte përgatitur, ndaj dhe nuk fliste rrjedhshëm. Kadri Hazbiu kuptohej që kishte qenë i tensionuar, ai kishte folur jo i qetë, kishte kritikuar Mehmetin për fejesën e djalit dhe më pas i kishte thënë se kishte ndryshuar dhe nuk kishte besim te partia. Ai i kishte përmendur pretendimet e Mehmetit për kontrollin e telefonave apo dhe se fëmijët nuk ishin në rregull se frekuentonin tavernat, ku janë të huajt, se visheshin jo mirë. I kishte thënë gjithashtu se Mehmeti nuk i kishte pritur mirë këto vërejtje. Hekuran Isai nuk kishte qenë në mbledhje, pasi i kishte vdekur e ëma, por megjithatë ishte lexuar diskutimi i përgatitur nga ai. Në fund e kishte marrë fjalën Enver Hoxha dhe kishte thënë se, ngaqë ishte vonë, mbledhjen e mbyllnin. Ai nuk kishte harruar të thoshte se shokët e Byrosë kishin pasur të drejtë për autokritikën e dobët të Mehmetit dhe se ky i fundit duhej të thellohej mirë në ato që do të thoshte. Këtu mbledhja ishte mbyllur...

 

[Uarda]

intervistë VI

Dëshmia e Skënder Shehut: Ja si e priti vendimin e fejuara ime. Ish-hetuesi Martiro, zbardh deklarimet e familjarëve të Mehmet Shehut


"Debati im me Silva Turdiun për prishjen e fejesës"

Luan Kondi

vijon nga numri i kaluar

Dëshmitari okular i mjaft ngjarjeve të viteve ´70-´80, 77-vjeçari Kristofor Martiro, në intervistën e tij për gazetën “Panorama” shpjegoi se si e hetoi Beqir Ballukun, ish-ministër i Mbrojtjes. Më pas, ai tregoi edhe për hetuesitë e dy prej të ashtuquajturve pjesëtarë të grupit armiqësor në ekonomi dhe organizim shtetëror, Kiço Ngjelës e Vasil Katit. Pas kësaj, Martiro, i ngritur në përgjegjësi, ku kryente detyrën e kryetarit të Degës së Veçantë të Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit, do t´u rikthehej kombinacioneve të njohura të këtij shërbimi. Martiro sqaroi se vetëm dy vjet pas emërimit në këtë detyrë vdes Kryeministri Mehmet Shehu.

Ai përshkroi se si i kishte përjetuar datat 17, 18 dhe 19 dhjetor të vitit 1981. Cilat ishin detyrat që iu ngarkuan Sigurimit nga KQ i PPSH dhe si nisi shpërngulja e familjes së ish-kryeministrit nga blloku në vilën 3 e më pas në Belsh të Elbasanit. Ish-oficeri madhor i Sigurimit tregoi edhe përse u shfrytëzua fejesa e djalit të Mehmetit me vajzën e Turdive, për ta “shtrënguar” Kryeministrin në një mbledhje Byroje të tejzgjatur. Si u siguruan e survejuan familjarët e Shehut për të mos u arratisur dhe nga rrëmbimi i zbulimeve të huaja, që paraqisnin interes rreth kësaj ngjarjeje. Çfarë thanë njerëzit për marrëdhëniet Enver-Mehmet dhe dyshimet për një vrasje. Si mundohej sigurimi të qëmtonte ndonjë fakt që implikonte Mehmetin në veprimtari agjenturore, në mbështetje të alibisë dhe shpifjeve të Enverit. Në numrin e sotëm të intervistës së tij, Kristofor Martiro hedh dritë mbi hetimin që iu bë familjarëve, lidhur me fejesën. Çfarë thanë Fiqret Shehu, djemtë e saj, Skënderi dhe Bashkimi, apo dhe nusja e këtij të fundit për fejesën e përfolur. Si erdhi prishja e saj dhe përse Mehmeti menjëherë ndryshoi, duke mos qenë më i pari. Si u bë ceremonia dhe përse Enveri dhe Nexhmija, edhe pse i uruan për evenimentin familjar, nuk shprehën asnjë kundështi. Çfarë i tha Enveri Mehmetit pak ditë më pas dhe përse u bë prishja e fejesës. Për të mësuar më tepër rreth enigmave të pazbardhura të kësaj ngjarjeje të bujshme lexoni në vijim intervistën e Kristofor Martiros.

Si i morët në pyetje familjarët e Mehmet Shehut?
Sipas planit të hartuar dhe me miratimin nga ministri i Brendshëm dhe udhëheqja e KQ të PPSH, unë, në prani të punëtorit operativ, që merrej me sigurimin e familjes Shehu, do të thërrisja një e nga një të gjithë pjesëtarët e kësaj familjeje. Ky veprim u bë nga fundi i muajit dhjetor. Në një nga zyrat e këshillit thirra Fiqretin, në prezencë siç thashë të punëtorit operativ, i cili nuk dinte gjë rreth qëllimit pse merreshin në pyetje familjarët. E pyeta gruan e ish-kryeministrit për fejesën e djalit të saj, Skënderit. Ajo më tha se për njohjen e djalit me Silva Turdiun, e kishin mësuar në korrik të vitit 1981, kur ishin në plazh, në Durrës. Sipas saj, Skënderi e kishte njoftuar të atin se njihte një vajzë e do të fejohej me të. Mehmeti, sipas saj, e kishte pyetur se kush ishte ajo vajzë, e bija e kujt. I biri ishte përgjigjur pyetjeve të të atit dhe i kishte thënë madje se kishte dajë të arratisur. Mehmeti i kishte thënë se duhet të pyesnin. Fiqreti tregoi se i biri ia kishte thënë më parë edhe asaj dhe e kishte porositur se për këtë problem duhet të bisedonte me të atin. Ajo i kishte sqaruar të birit se vajza kishte dajë Arshi Pipën, të arratisur, ndaj ai duhet të bisedonte me Mehmetin. Mehmeti, po sipas deponimit të Fiqretit, kishte thirrur Feçorr Shehun, ministrin e Brendshëm, për këtë çështje. Feçorri ishte përgjigjur se duhej pyetur. Më vonë ministri i Brendshëm i kishte sjellë të dhëna Mehmetit për familjen Turdiu. Ajo në vijim tha se Silva, si vajzë ishte shumë e mirë, ishte studente në Universitetin e Tiranës dhe njëkohësisht sportiste, volejbolliste në Klubin Sportiv “Dinamo”. Sipas saj, i ati i saj ishte njeri i nderuar, pedagog në Universitet dhe se ishte nderuar me çmimin e “Republikës”, për kontributin si mësimdhënës. Dy xhaxhallarët e Silvës, ishin larguar me kohë nga vendi ynë, por nuk kishin aktivitet kundër Shqipërisë. Fiqreti nuk harron të shpjegojë: “kur Mehmeti i tha Feçorrit se si të bënte, ta jepte pëlqimin apo jo për fejesën, ky i fundit iu përgjigj se duhet të pyeste partinë. Pas kësaj, Mehmeti u nxitua dhe e dha pëlqimin e fejesës, që u bë në fillim të shtatorit të vitit 1981, në shtëpinë e re. Erdhën për vizitë dhe Enveri, Nexhmija dhe fëmijët e tyre. Ishte prezent edhe Neli (Skënderi) dhe Silva. Duallëm së bashku edhe në fotografi. Pas tre-katër ditësh e thirri Enveri Mehmetin dhe i tha se ishte bërë gabim kjo fejesë, se ishte zbutur lufta e klasave, ishte shkelur vija e partisë dhe prandaj duhet të prishej. Skënderi dhe Silva ishin në Greqi. Silva kishte shkuar me skuadrën e volejbollit, për një ndeshje, kurse Skënderi do të shkonte prej andej në Suedi, ku studionte. U thirrën të dy të ktheheshin në Shqipëri. Mehmeti i shqetësuar i tha Skënderit se kishim bërë gabim për fejesën, prandaj duhej të prishej dhe u prish. Mehmeti kishte shumë debulesë për Skënderin. Ai ishte shumë i shqetësuar për të, pasi kishte frikë se mos pësonte ndonjë gjë, se ishte dhe i sëmurë. Prishja e fejesës e tronditi djalin, aq sa ai nuk donte të kthehej në Suedi për studime. Atë e thirri madje dhe Enveri, i cili e kishte këshilluar, i kishte thënë fjalë të ngrohta që të mos shqetësohej. Kështu u veprua, u bë gabim dhe e nxituar nga ne ajo fejesë”.

Çfarë tjetër iu tha Fiqreti kur e thirrët për ta pyetur?
Pasi sqaruam ato që kërkoja, Fiqreti më tha se në shtepinë që kishin pasur në bllok, në Tiranë, kishin lënë nga ikja e nxituar disa orendi dhe plaçka të tyre. Edhe veshmbathje. M´u lut që t´ia sillja këto sende, pasi ishin personale. Në të vërtetë, këto sende ishin në një sënduk, por Hekuran Isai, ish-ministër i Brendshëm në atë kohë, nuk pranoi që t´u jepeshin. Më pas, ajo m´u ankua për ngushtësinë e hapsirës së banimit dhe më kërkoi ndihmë që të sistemohej në një apartament dy dhoma e një kuzhinë. Në fakt ishte planifikuar që me të mbaruar ndërtimi i një apartamenti të ri në qendër të Belshit, familja Shehu do të sistemohej aty dhe kjo banesë do të pajisej me mjetet e përgjimit. I thashë Fiqretit se kjo gjë do të ndodhte shumë shpejt pas përfundimit të atij pallati. Ata nuk hynë në katë hyrje, edhe pse ishte planifikuar nga pushteti lokal, pasi u arrestua Fiqreti dhe Skënderi.

Po Skënderi, djali i Mehmetit, çfarë ju deponoi rreth fejesës së tij me vajzën e Turdive?
Për fejesën, ai më tha se, së pari, atij i kishte pëlqyer Silva, ndërsa shkonte të shihte me shokë ndeshjet e volejbollit në pallatin e sportit. Konkretisht u shpreh: “Dhe fëmijët e Hysniut dhe vajza e Enverit ma lavdëruan Silvën. Një ditë e kapa vetë dhe bisedova me të me qëllim për t´u fejuar. Ajo nuk deshi fillimisht dhe më tha se kishte njerëz të arratisur, ndërsa unë isha djali i Kryeministrit. Unë iu vardisa, insistova. Problemin e njerëzve të saj ma kishin thënë edhe të tjerë, por unë ngula këmbë. E kam ndaluar Silvën disa herë në rrugë. Ajo në fillim ka refuzuar, por më pas duke parë dhe këmbënguljen time, pranoi. Në muajin korrik apo gusht, kur ishim në plazhin e Durrësit, unë i thashë Fiqretit për këtë vajzë, dhe ajo më tregoi se e njihte nënën e saj, pasi kishin qenë së bashku në shkollë. Megjithatë, ajo më drejtoi të bisedoja për këtë punë me tim at, Mehmetin. I thashë babait për këtë vajzë dhe se kisha qëllime të fejohesha me të. I tregova gjithashtu se kishte njerëz të arratisur nga të afërmit e familjes së saj. Mehmeti u gëzua shumë që unë vendosa të fejohesha, por më tha se do të pyeste Feçorrin për familjen e saj dhe e pyeti. Feçorri i tha se si familje ishte e mirë, dhe vajza po kështu, por kishin njerëz të arratisur. Babai i kërkoi mendim se si të bënte, ndërsa ky i tha të pyeste partinë. Pas tre-katër ditëve, Mehmeti më thirri dhe më dha aprovimin për t´u fejuar me Silvën. U la që shpalljen e fejesës do ta bënim më 1 shtator, kur do të hynim në shtëpinë e re, që ishte zgjerim i së vjetrës. U bë fejesa. Erdhën për të uruar Enveri dhe Nexhmija. Këta e dinin se kush ishte familja e Silvës, përpara se të vinin në shtëpinë tonë e të na uronin për fejesën. Ata e dinin se daja i saj ishte arratisur. Nexhmija e njihte nënën e Silvës, sepse kishin qenë së bashku në shkollën femërore, po atëherë nuk thanë gjë. Më vonë thanë se familja e Silvës ishte e deklasuar e të tjera si këto”.

Po për prishjen e fejesës…
Skënderi nuk mund të mos pyetej edhe për prishjen e fejesës. Ai ishte djalë i mirë dhe nuk gënjente. Nuk mundohej të fshihej. Më pas ai vijoi: “Tri-katër ditë pas fejesës, skuadra e Dinamos do të nisej për një ndeshje në Greqi. Shkova edhe unë atje së bashku me Gani Kodrën, shoqëruesin, me të cilin nga shteti fqinj do të shkonim në Suedi. Në Greqi qëndruam një apo dy ditë. Aty më erdhi lajmi nga familja se duhet të kthehesha menjëherë në Tiranë me gjithë Silvën. Ndjeva se diçka jo e mirë kishte ndodhur. Kur mbërritëm, Silva shkoi në shtëpinë e saj dhe unë në timen. Më priti mamaja. Ajo ishte shumë e mërzitur. Kur e pyeta se ç´kishte ndodhur, ajo më tha se duhet të bisedoja me tim at. E takova Mehmetin. Ai i mërzitur dhe me keqardhje më tha se kishim bërë gabim me fejesën, se ajo duhet të prishej. Më tha, gjithashtu, se e kishte thirrur edhe Enver Hoxha, i cili i kishte thënë se ishte bërë një fejesë me njerëz të deklasuar, se ishte zbutur lufta e klasave dhe prekej vija e partisë e të tjera. I thashë se e kisha pyetur dhe ai më kishte dhënë pëlqimin. Po, më tha, por ishte nxituar. U mërzita shumë i thashë se nuk kthehem në Suedi. Babai më mbante afër. Ai kishte frikë se mos më ndodhte gjë, pasi kishte debulesë për mua, duke ditur se isha dhe i sëmurë. Më vonë më thirri dhe Enver Hoxha. Më priti mirë. Më këshilloi, duke më thënë se u bë një gabim, që ishte korrigjuar dhe se duhet të kthehesha në Suedi për studime. Me tha fjalë të mira dhe të ngrohta”.

Si e shpjegoi Skënderi prishjen e fejesës?
Ai më tha se këtë e kishte biseduar me Mehmetin dhe kishin vendosur që Silva të shkonte në shtëpinë e Ali Çenos, ish-shoqërues i Kryeministrit, dhe aty ky do t´ia thoshte prishjen e fejesës. Në vazhdim Skënderi shprehet: “Kështu u bë. Shkuam në shtëpinë e Ali Çenos dhe atje i thashë se do të prishej fejesa. I thashë edhe shkaqet. Ajo qau dhe më tha se ishte treguar e sinqertë me mua, pra m´i kishte thënë të gjitha rreth familjes së saj e nuk më kishte fshehur asgjë. I thashë gjithashtu se kjo nuk varej nga unë e nuk ishte dëshira ime që të ndaheshim, por se kështu thoshte dhe kërkonte i madhi i partisë. Kështu u ndamë, por kisha një brengë të madhe në zemër. U nisa në Suedi bashkë me Gani Kodrën. Kur mbërrita atje çdo ditë më merrte në telefon Mehmeti dhe Fiqreti. Babai kishte merak për shëndetin tim dhe për këtë porosiste shpesh edhe Ganiun. Babai më ka dërguar edhe letra, ku më këshillonte dhe më thoshte vazhdimisht se bëmë gabim me atë fejesë. Mbas prishjes së fejesës nuk ishte më Mehmeti i parë. Ra shumë moralisht”.

Çfarë ndodhi më pas?
Pas Skënderit, pyeta Marjetën, gruan e Bashkim Shehut. Ajo ishte vajza e një shoferi në Durrës, që quhej Lefter, me origjinë nga Bregu. Marjeta ishte mjaft e zgjuar, vazhdonte studimet për gjuhë të huaj në Universitetin e Tiranës. Njihej në Tiranë si një grua e modës e vishej në një mënyrë që i bënte sfidë kohës. I kërkova sqarime rreth fejesës së Skënderit me Silvën dhe ajo m´u përgjigj: “Unë dhe im shoq, Bashkimi, mësuam rreth saj vetëm pak ditë përpara se të shpallej kjo fejesë. Ne nuk përfilleshim shumë në shtëpi, pasi na quanin të rinj dhe të papjekur”. Më pas, ajo foli dhe për ceremoninë kur kishin shkuar krushqit me tortë të madhe, për gjendjen e zymtë që u krijua në shtëpi pas prishjes së fejesës. “Mbas kësaj Mehmeti ra shumë moralisht, pothuajse u tjetërsua. Ai u sëmur parë kongresit nga zemra dhe nuk bënte më stërvitje me biçikletë. Fliste pak dhe bënte biseda vetëm me Fiqretin dhe djalin e madh, Vladimirin. Gjendja në shtëpi dita- ditës bëhej më e rëndë. E kisha të qartë që kjo gjendje do të shpërthente”, vijoi Marjeta. Tri ditë përpara se të vinte Viti i Ri 1982, isha në Belsh, së bashku me Gëzim Hilën dhe interesoheshim për përfundimin e ndërtesës ku do të vendoseshin familjarët e Mehmetit. Në këtë kohë erdhi nga Dega e 8-të e Ministrisë së Brendshme, N.Z., që merrej me internim-dëbimet në këtë sektor. Ai na tha se familja e Mehmetit, me vendim nga lartë, do të internohej këtu në Belsh. Deri në atë kohë nuk ishte marrë ndonjë masë e tillë. I ardhuri nga Tirana për këtë problem thirri Fiqretin dhe fëmijët e saj dhe në prezencë të kryetarit të Këshillit të Belshit, u komunikoi atyre vendimin e internimit. Ai u caktoi edhe zonën e kufizuar ku mund të lëviznin. Internimi i tyre ishte parathënia e arrestimit të mëvonshëm të Fiqretit dhe Skënderit. Ata nuk vinte askush t´i vizitonte në Belsh, me përjashtim të babait të Marjetës, i cili kishte ardhur dy a tri herë me motoçikletë dhe madje qëndronte shumë pak atje. Edhe i shoqi i Marjetës, Bashkimi, djali i Mehmetit, u pyet. Ai dukej njeri i parrahur me jetën. Kishte bërë një jetë liberale, pa kokëçarje. Ishte njeri i padjallëzuar. Ai në sqarimet e tij rreth fejesës së të vëllait dhe prishjes së saj tha: “Pas prishjes së fejesës, babai ishte krejt i rënë. Nuk ishte as hija e Mehmetit të mëparshëm. Ai nuk më linte të dilja më jashtë natën nga shtëpia, sidomos kur Kadriu i kishte thënë se unë e ime shoqe frekuentonim klubet e natës. Babai kishte një si frikë dhe në darkë kontrollonte dyert e shtëpisë nëse ishin të mbyllura. Babai nuk ishte dakord për shumë masa që ishin marrë pas vitit 1966 dhe sidomos për goditjen e grupit të ushtarakëve dhe atyre të ekonomisë. Këtë unë e kisha dëgjuar në darkë, kur hanim bukë, e kur shkëmbente ndonjë bisedë me mamanë dhe vëllanë, Vladimirin. Ideali i babait ka qenë që ta bënte Shqipërinë si vendet Nordike, sidomos si Suedia. Mehmeti nervozohej shumë kur bëhej ndonjë miting apo manifestim. Ai nuk i duronte dot brohoritjet dhe ishte kundër adhurimit të të madhit”. Bashkimi sqaroi dhe marrëdhëniet e tij me Ismail Kadarenë, duke thënë se kishte miqësi me të dhe se kjo miqësi ishte forcuar pas vitit 1973. Ata venin edhe në shtëpitë e njëri-tjetrit. Ismaili kishte ndikuar shumë te Bashkimi, sidomos për pikëpamjet e tij mbi artin. Të dy preferonin shkrimtarët si Kamy, Sartrin e të tjerë”. Kështu u mbyll viti 1981, plot telashe dhe shqetësime. E shikoja me shumë keqardhje këtë familje, viktimë tjetër të Hoxhës...

vijon nesër

Nesër do të lexoni

Kontrolli i Sigurimit në vilën e Mehmetit dhe çfarë konstatoi Martiro për vdekjen e tij
Dëshmia e familjarëve për vdekjen e figurës numër dy të shtetit komunist
Çfarë i ra në sy personelit te Kryeministri disa orë para vdekjes

panorama

 

[Uarda]

intervistë VII

Zbardhen dëshmitë e familjarëve dhe personelit të shërbimit rreth vdekjes së ish-kryeministrit dhe veprimet e grupit hetimor në shtëpinë e tij


“Mehmet Shehu nuk flinte pa kontrolluar derën pas shtëpisë”

Luan Kondi

vijon nga numri i kaluar

Kristofor Martiro, ish-oficer i lartë i Sigurimit të Shtetit, komanduar në hetimin e të ashtuquajturve grupe armiqësore në ushtri dhe ekonomi, rrëfeu në intervistën e tij për gazetën “Panorama” se çfarë deponuan Beqir Balluku, ish-ministër i Mbrojtjes, apo dy prej të ashtuquajturve pjesëtarë të grupit armiqësor në ekonomi dhe organizim shtetëror, Kiço Ngjela e Vasil Kati.

77-vjeçari tha se si menjëherë pas përfundimit të këtyre hetimeve u ngrit në përgjegjësi, deri në kryetar i Degës së Veçantë të Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit, nga ku lindnin kombinacionet për tërheqjen e familjarëve dhe të afërmve të “elementëve antipart” në bashkëpunim me Sigurimin. Sipas tregimit të Martiros, plot dy vjet pas marrjes së kësaj detyre, ai do të përballej me një ngjarje mjaft të përfolur, atë të vdekjes së kryeministrit Mehmet Shehu. I intervistuari nuk mundej të harronte intensitetin e punës që nga 18-19 dhjetori i vitit 1981 e deri në shkurt-mars të vitit tjetër. Kristofor Martiro foli dhe për detyrat që iu ngarkuan Sigurimit në këtë situatë nga KQ i PPSH dhe peripecitë e shpërnguljeve rrufe të familjarëve të ish-kryeministrit nga blloku në Belsh të Elbasanit. Sipas tij, shkak për të gjithë atë që ndodhi u bë fejesa e djalit të Mehmetit me vajzën e Turdive. Rrëfimet e tij shkojnë deri aty sa të shpjegohet me detaje survejimi i pjesëtarëve të familjes Shehu, që të mos arratiseshin apo rrëmbeheshin nga zbulime të huaja, që paraqisnin interes rreth tyre. Si dëshmitar okular i këtyre ngjarjeve, ai zbardhi hetimin e familjarëve, lidhur me fejesën, pra se çfarë thanë Fiqret Shehu, djemtë e saj, Skënderi dhe Bashkimi, apo dhe nusja e këtij të fundit. Sot, në intervistën e fundit, Martiro do të hedhë dritë mbi disa veprime të grupit hetimor si kontrollin e shtëpisë së ish-kryeministrit. Çfarë vërejti në kqyrjen e vendit të ngjarjes, disa ditë pas saj. Cili është mendimi i specialistit të sigurimit për vdekjen e Mehmetit. Cila ishte loja e Enverit dhe Hekuran Isait me radion gjoja marrëse e dhënëse që u gjet në kokën e tij. Si rezultoi analiza laboratorike e radios. Përse mungonin disa shenja që vdekja të quhej vetëvrasje. Çfarë thanë personeli i shërbimit të ish-kryeministrit. Arrestimi i Fiqretit dhe Skënderit në Belsh. Çfarë doli nga përgjimi me teknikë, vendosur në shtëpinë ku jetonin tashëm Bashkimi dhe Marjeta. Arrestimi i Feçorr Shehut dhe si nisi furtuna në Ministrinë e Brendshme për të larguar kuadrot e aftë e specialistët. Pasojat që pati ish-hetuesi nga gjithë kjo histori dhe përse e gozhdua në burg. Për më tepër informacion rreth enigmave të pazbardhura të kësaj ngjarjeje tepër të përfolur lexoni në vijim intervistën e Kristofor Martiros.

Çfarë tha Marjeta, nusja e djalit të ish-kryeministrit për natën e vdekjes së vjehrrit të saj?
Duke e pyetur për ngjarjen e Mehmetit, Marjeta tha se atë natë ishte në studion e Bashkimit në katin e tretë të shtëpisë dhe se kishte qëndruar atje deri vonë. Më tej vazhdoi: “Kur zbrita në katin e dytë, rreth orës 24.00, gjeta në korridor, para dhomës së Mehmetit, djalin e madh Ladin me të shoqen, Bardhën. Ata ishin të shqetësuar. I pyeta se ç’kërkonin aty dhe më thanë se Bardha, që ishte shtatzënë, ishte pak pa qejf. M’u duk se dera e dhomës së Mehmetit ishte pak e hapur dhe në dhomën e tij kishte dritë. Unë shkova në dhomën time që ishte në anën tjetër të dhomave të Fiqretit dhe Mehmetit. Nuk dëgjova asgjë natën. Në mëngjes shkova në shkollë dhe rreth orës 08.30 erdhën e më morën. Më thanë se djali ishte pak pa qejf. Kur mbërrita në shtëpi gjeta kujën, po qanin. Aty mësova se Mehmeti kishte vrarë veten.

Si u bë arrestimi i Fiqretit dhe Skënderit?
Në fillim të muajit janar të vitit 1982 u arrestua në Belsh Fiqret Shehu dhe djali i saj, Skënder Shehu. Më ka mbetur në kujtesë ajo ditë, pasi isha atje së bashku me G.H. dhe punëtorin operativ që ishte ngarkuar me ruajtjen e familjarëve të ish-kryeministrit. Asnjë nga ne nuk kishte dijeni për arrestimin e tyre, por kjo nuk do të thoshte se ishte një gjë që s’pritej. Propaganda e madhe që u bë në atë kohë kundër Mehmetit, si gjoja poliagjent, këtu do të gjeneronte, pra në arrestimin e njerëzve të tij. Kishin ardhur nga Tirana një grup operativ dhe hetues të Drejtorisë së Hetuesisë. Ata arrestuan Fiqretin dhe Skënderin në qendër të Belshit. I hipën në makina veç e veç dhe u nisën për në Tiranë. Këtë ngjarje e panë të gjithë njerëzit që ishin atje. Megjithatë, ata ndenjën indiferentë. Askush nuk duartrokiti apo thirri “poshtë armiqtë”. Komentet rreth kësaj ngjarjeje bëheshin vesh më vesh. Në shtëpinë ku banonte Fiqreti dhe fëmijët qëndruan hetuesit me në krye R.L. Kur hyra në shtëpi, pashë se aty hetuesit po kontrollonin gjithandej. Bashkim Shehu dhe e shoqja, Marjeta, ishin shumë të tronditur dhe të hutuar. Vajza e tyre 2 vjeç ishte shtrirë në dysheme dhe po qante me të madhe. Edhe djali pak më i madh ishte strukur në një cep të shtëpisë dhe qante. U thashë prindërve të tyre të merreshin me ta dhe t’i linin të qetë hetuesit. Më kujtohet se me këtë rast u vendosën edhe mjetet e përgjimit me porosi nga lart, në kuzhinën ku banonin Bashkimi dhe Marjeta, pasi dhoma tjetër, me ato pak orendi të Fiqretit, do të mbyllej. Më kujtohet se nga inçizimi nuk doli ndonjë gjë e madhe, pasi, ata, burrë e grua, qanin hallin me njër-tjetrin se si do t’ia bënin me fëmijët, apo me të ardhurat që nuk u mjaftonin. Pas arrestimit të Fiqretit dhe Skënderit, na thërret në zyrë Feçorr Shehu, i cili ishte ministër i Brendshëm dhe në prezencë të Kadri Hazbiut na tha se, unë, E.GJ., S.M., dhe P.D., do të ishim në grupin e hetimit të dy të pandehurve. Hetimet u zhvilluan në aneksin e Burgut 313, atje ku u zhvilluan edhe hetimet ndaj ushtarakëve dhe kuadrove të lartë të ekonomisë.

Ka qenë grupi hetimor në shtëpinë e Mehmetit, pas vdekjes së tij?
Po. Gjatë kohës që zhvilloheshin hetimet ndaj Fiqretit dhe Skënderit, ne, grupi hetimor, shkuam disa herë në shtëpinë ku kishte banuar Mehmeti, se mos gjenim ndonjë material për akuzë ndaj të pandehurve, apo gjithë familjes së tij. Qarkulluan atëherë shumë fjalë, sikur vila ku banonte Mehmeti ishte shumë luksoze, përrallore, por këto ishin gënjeshtra fund e krye. Në shtëpinë e tij nuk kishte ndonjë gjë të jashtëzakonshme. Pajisja e shtëpisë ishte bërë e gjitha me mobilje të prodhuara në vend, natyrisht me cilësi të mirë, pronë e shtëpisë së pritjes. Në shtëpinë e vjetër banonin fëmijët, dy djemtë e Mehmetit, Vladimiri dhe Bashkimi, me familjet e tyre. Kishin nga dy dhoma me mobilje të zakonshme dhe këto të shtëpisë së pritjes. Në katin e parë të shtëpisë së re që, në fakt, ishte një zgjrim i shtëpisë së mëparshme, ishte një dhomë me kolltuqe të kombinatit “Misto Mame”, ku ndodhej vetëm një televizor me ngjyra për të gjithë familjen. Karshi kësaj ishte dhoma e ngrënies dhe ngjitur me këtë dhomë të thjeshtë ishte një kuzhinë e pajisur me sobë e frigorifer dhe orendi të tjera të zakonshme. Në korridor ishin banjat dhe më tej një derë jo e madhe që të nxirrte prapa shtëpisë. Po aty fillonte edhe një tunel i nëndheshëm që dilte në garazhin e makinave të Mehmetit. Ky tunel nuk ishte më i gjatë se 150 metra. Në të majtë të hyrjes së vilës së re ishte studioja ose salla e pritjes ku Kryeministri zhvillonte edhe ndonjë mbledhje me vartësit. Kjo ishte një dhomë e madhe me oxhak, me një tavolinë në mes dhe disa kolltuqe të kombinatit “Misto Mame” anash. Në katin e dytë të vilës flinte Mehmeti dhe ngjitur me të Fiqreti. Lart në katin e tretë, apo papafingo, ishte studio e Bashkimit, e pajisur me mjaft libra dhe orendi të mira. Kur hymë në dhomat e fëmijëve të Mehmetit në vilën e vjetër, pamë për tokë lapsa me ngjyra të fëmijëve, kukulla dhe sende të tjera. Dukej se ata kishin ikur shpejt e shpejt, madje me urgjencë nga shtëpia.

Bëtë kontroll në dhomën e ish-kryeministrit?
Patjetër që po. Në dhomën ku flinte Mehmeti ishte një krevat dopio dhe në kokën e krevatit ishte vendosur një radio e përmasave të vogla. Ajo ishte një radio marrëse dhe me sa më kujtohet ishte e një marke të njohur. Në fund të dhomës ishte një biçikletë e montuar, ku bënte stërvitje Mehmeti. Në krahun e djathtë në fund të dhomës ishte tualeti, ndërsa në të majtë garderoba e Mehmetit. Pastaj vinte dera që të çonte në studion e tij, e pajisur me shumë orendi dhe mjaft libra. Lart në papafingo ishte vendosur antena e radios, që ishte e lidhur me një kabëll që përfundonte tek ajo, për të përforcuar valët. Për këtë antenë u bë zhurmë e madhe nga Hekuran Isai dhe Enver Hoxha sikur dhe u interpretua se kjo antenë ishte e montuar për një radio marrëse e dhënëse, me të cilën Mehmeti gjoja lidhej me agjenturat e huaja. Këtë antenë e fotografuam edhe ne hetuesit. Mbaj mend se kësaj radioje iu bë analiza edhe në laborator dhe doli se ajo ishte vetëm marrëse dhe jo dhënëse. Ekzistenca e kësaj radioje i shërbeu Enver Hoxhës për të mashtruar opinionin publik.

Cili është mendimi juaj për vdekjen e Mehmetit?
Unë nuk kam qenë me grupin e ekspertëve për të verifikuar ngjarjen në ishte vrasje apo vetëvrasje, por kisha parë fotografitë e bëra nga ky grup ekspertësh. Sipas fotografive, Mehmeti ishte në krevat i shtrirë. I veshur me një këmishë të bardhë dhe me syze, me dorën e djathtë të shtrirë mbi krevat. Pak larg dorës së tij të djathtë ishte një pistoletë e tipit “Makarov”. Sipas ekspertëve ajo ishte dhe arma me të cilën ishte bërë goditja vdekjeprurëse. Mehmeti kishte një njollë të zezë në anën e djathtë të gjoksit, në zemër. Isha kurioz të shihja krevatin ku ishte gjetur i vdekur Mehmeti. Kur vajta në dhomën e tij në përbërje të grupit hetimor, me shumë kujdes, pasi mbikqyreshim nga punonjësi i Komitetit Qendror që na shoqëronte dhe mbante çelësat e shtëpisë së Mehmetit, pashë nëse kishte shenjë plumbi në dysheme, poshtë krevatit të Mehmetit. Pashë gjithashtu edhe dyshekun, por as atje nuk konstatova gjurmë plumbi. Nuk pashë as gjak në dyshek apo në dysheme. Kjo më bëri të dyshoj rreth vetëvrasjes, duke iu referuar vendit ku ishte fiksuar i shtrirë në fotografi. Mbi një karrige në fund të krevatit të Mehmetit ishte një këmishë dhe pizhamat e tij. Po ashtu, atje, në fund të krevatit, ishte dhe një gotë, e cila dukej se kishte qenë me çaj. A bëri vetëvrasje Mehmeti apo e vranë? A e vranë në studio dhe e sollën ashtu të vdekur në dhomën e gjumit? A e helmuan më parë dhe pastaj shtinë mbi të në zemër për të vërtetuar vetëvrasjen? Duke u nisur nga disa fakte kam pasur gjithmonë dyshim për vetëvrasjen e tij. Përse nuk kishte gjak mbi kufomën dhe në vendin e vrasjes, krevat, dysheme. Kisha asistuar në vendngjarje në dy vetëvrasje dhe kam parë se aty vendi ka qenë i mbytur në gjak. Edhe Ali Çeno, kur u takova me të në burg më tha se kur kishte hyrë në dhomën e Mehmetit, ditën e vrasjes, nuk kishte parë gjak në gjoks, por një njollë të zezë. Të çudit fakti se pse nuk u bë autopsia e kufomës. Përse ish-ministri i Shëndetësisë, Llambi Ziçishti, që bënte pjesë në grupin e ekspertëve, tha se nuk është vetëvrasje dhe, megjithëse e tërhoqi më vonë këtë shprehje nga presioni nuk i shpëtoi vdekjes. Nuk mund ta linte të gjallë Enveri një dëshmitar të tillë.

A është pyetur personeli për vdekjen e Mehmet Shehut?
Sigurisht që po. Një ditë së bashku me E.Z. që bënte pjesë në grupin operativ për të grumbulluar materiale për Mehmetin dhe familjen e tij, u ngarkuam nga drejtuesit e Ministrisë së Brendshme që të pyesim edhe personelin që shërbente në shtëpinë e Mehmetit. Personeli që kishte shërbyer atje ishte mjaft i shqetësuar dhe i frikësuar, ndaj dhe u krijuam ambient që të shpreheshin lirshëm. I pari u pyet kuzhinieri. Ai na tha: “Atë natë që erdhi Mehmeti nga mbledhja e Byrosë, kisha gatuar qofte me lëng dhe diçka tjetër, por Mehmeti nuk deshi të hajë dhe pjata e gjellës nuk ishte prekur”. Shumica e personelit nuk kishte se çfarë të thoshte. Sidomos gratë e personelit folën për disa sjellje jo të mira të Fiqretit. Të gjithë ata na thanë se pas prishjes së fejesës, në shtëpinë e Mehmetit kishte rënë dëshpërimi. Mehmeti ishte sëmurë. Nuk dilte më për gjah. Që nga shtatori ai kishte shkuar vetëm dy herë për gjueti, kur dihej se më parë Mehmeti shkonte çdo javë. Gjithashtu, punonjësit e personelit deklaruan se Fiqreti dhe Mehmeti ishin shumë të shqetësuar sidomos pas mbledhjes që ishte bërë në shkollën e partisë, ku ishte dënuar Fiqreti për fejesën e djalit. Atje ishte kërkuar edhe shkarkimi i saj nga posti i drejtorit të kësaj shkolle. Po punonjës të personelit më thanë se të dy burrë e grua, Mehmeti e Fiqreti, shkonin lart në katin e dytë të shtëpisë dhe aty diç bisedonin. Atje nuk shkonte njeri t’i bezdiste, qofshin këta edhe fëmijët e tyre. Sipas punonjësve, Mehmeti çdo mbrëmje shkonte e kontrollonte nëse ishin dy dyert e jashtme, sidomos dera prapa shtëpisë, e pastaj hynte në dhomën e tij të gjumit. Pjesëtarët e personelit të shërbimit na thanë se në shtëpinë e Mehmetit vinin njerëz të ndryshëm së bashku me Bashkimin dhe Marjetën, që rrinin deri natën vonë, kjo ndodhte kur nuk ishte Mehmeti në shtëpi.

Po në Ministrinë e Brendshme ç´bëhej?
Në janar të vitit 1982, kishin ndodhur ndryshime në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Feçorr Shehu u shkarkua si ministër me pretekstin pse nuk kishte njoftuar partinë për fejesën e djalit të Mehmetit. Ai u caktua zëvendësministër dhe do të mbulonte kufirin dhe prapavijën e ministrisë. Ministër u emërua Hekuran Isai. Këtu filloi goditja e kuadrove të shëndosha. Kjo ishte katastrofa më e madhe në këtë dikaster. Në shkurt të vitit 1982 u arrestua ish-ministri i Brendshëm, Feçorr Shehu. Këtu nisi dhe lufta kundër simpatizantëve të tij. U shkarkua nga detyra Drejtori i Drejtorisë së Hetuesisë, Elham Gjika, nën akuzën se kishte bërë shkelje të rënda. Nuk ishte arrestuar Kadri Hazbiu ende, kjo dukej si politikë e hollë e Enver Hoxhës, për të treguar se nuk kishte gjë me të, për t´ia ngrënë më vonë kokën edhe atij siç ia hëngri Mehmetit. U shkarkua nga detyra drejtori i Sigurimit, Kadri Gojashi, që fillimisht u emërua kryetar i Degës së Punëve të Brendshme në Gramsh, për t´u çmobilizuar më pas. U nxorr në lirim kryetari i Degës së pestë Dhimitër Bonata e të tjerë. Nisën intrigat edhe ndaj meje, dhe po atë vit u arrestova së bashku me Elham Gjikën dhe Lirim Pëllumbin.



Arrestimi i Martiros
"Dija shumë, ndaj duhej të heshtja"

U arrestova në 13 prill të vitit 1982, pasi ishte arrestuar Feçorr Shehu. U akuzova fillimisht për tradhti ndaj atdheut, por më vonë në përfundim të hetimeve rrëzohet kjo akuzë. Më pas, prokuroria më akuzoi për sabotim të vijës politike të partisë në zhvillimin e luftës së klasave. Akuzohesha se kisha ndihmuar elementë armiq apo të afërmit e tyre. Për ta mbështetur me një bazë ekonomike akuzën e parë, u tha se gjatë viteve të fundit degjenerova në një element antisocialist dhe kjo vetëm pse kisha pirë kafe, për qëllime pune, kur isha nënkryetar i Degës së Punëve të Brendshme në Korçë, me një emigrant shqiptar që kishte ardhur nga Amerika. Më pas ky emigrant, kur erdhi për herë të dytë në vitin 1975, u arrestua, pasi kishte propoganduar, e mburrur potencialin ekonomik të SHBA-së. Nuk kishin se çfarë të sillnin tjetër fakt për të më akuzuar, pasi gjithë jetën time kam qenë korrekt. Akuza mbi të ashtuquajturin degjenerim u trillua, për të zhvilluar dhe argumentuar akuzën tjetër farse, se ky degjenerim u bë bazë për t´u bërë vegël e Kadri Hazbiut dhe Feçorr Shehut. Ata kërkonin të vërtetonin se si i tillë u caktova në hetimin e të ashtuquajturve grup i komplotistëve dhe sabotatorëve ne ekonomi, për qëllime armiqësore, pra që të mos zbulohej lidhja e Beqir Ballukut me Mehmet Shehun, Kadri Hazbiun e të tjerë. Sipas tyre, esenca e pjesës së parë të akuzës është: se gjoja me qëllim nuk u zhvilluan hetime të plota dhe të gjithanshme mbi “armikun” Beqir Ballukun, Kiço Ngjelën e të tjerë me qëllim që të mos dilte veprimtaria e përbashkët e tyre me Mehmet Shehun dhe Kadri Hazbiun. Pjesa e dytë e akuzës, siç e thashë, ishte sabotimi i vijës së partisë në zhvillimin e luftës së klasave, duke mbrojtur elementët armiq. Të dyja këto akuza unë i kam hedhur poshtë, pasi nuk qëndronin dhe mbështeteshim me materiale fiktive, të paqena apo të shtrembëruara me qëllim. Asnjëherë nuk e kam pranuar akuzën dhe kërkova fakte dhe prova të cilët nuk m’i sollën kurrë. I jam drejtuar me ankime edhe Gjykatës së Lartë dhe KQ të PPSH që të hidheshin poshtë akuzat, por nga asnjë prej këtyre organeve nuk kam marrë përgjigje. Qëllimi themelor i akuzës ishte që unë si hetues i Beqir Ballukut, të thoja se ky i fundit më paskësh thënë mua se në krye të “komplotit” ishte Mehmet Shehu dhe Kadri Hazbiu dhe se unë me porosinë e tyre i paskërkam mbuluar apo mbyllur këto të thëna. Atëherë flitej lart e poshtë sikur Beqiri kishte kërkuar gjatë hetuesisë që t´i dërgonte letër Enver Hoxhës, për problemin e tij. E them me bindje se kjo nuk është aspak e vërtetë. Unë i kam thënë Beqir Ballukut se po të kishte probleme, të cilat nuk dëshironte të m’i thoshte mua, mund të m’i shkruante në një letër për udhëheqjen, të cilën mund të mbyllte në zarf. E kisha siguruar se ajo letër do t´i vinte në dorë Enverit dhe prapa do të ktheja zarfin e firmosur nga ai vetë. Atëherë ka reaguar ish-ministri duke më thënë se nuk kishte për të thënë gjë tjetër përveç atyre që kishte deponuar gjatë procesit të hetimit. Pra, edhe gjatë hetuesisë sime këmbëngulej që unë të pranoja patjetër se Beqiri më kishte thënë që në krye të komplotit ishte Mehmeti dhe Kadriu. Më janë bërë edhe presione të pohoja apo luaja skenarin e mësipërm, atë që kishte thënë Enveri, se ekzistonte komplot dhe në krye të tij ishin Shehu dhe Hazbiu. E them sinqerisht se nga hetuesit e mi nuk është ushtruar mbi mua dhunë fizike, natyrisht që ata bënin punën e tyre. Por, ama, dhunë është ushtruar mbi mua nga persona, që ishin vënë nga drejtuesit e lartë të Ministrisë së Brendshme, pra ata që na ruanin në biruca. Madje gjatë ushtrimit të saj më kanë thyer edhe dhëmbët, të cilët m’i rregulloi dentisti i mrekullueshëm, Hasan Jero, i burgosur gjithashtu. Pra, përfundimisht unë u burgosa, pasi nuk deponova se ekzistonte ndonjë lidhje mes të ashtuquajturve grupe armiqësore me Mehmet Shehun dhe Kadri Hazbiun, por edhe për faktin se duke marrë pjesë në hetimet e Beqirit, Kiço Ngjelës dhe të familjarëve të Mehmet Shehut, unë shfletova mjaft materiale nga të cilat mësova shumë gjëra, për të cilat duhet të heshtja përgjithmonë. Nuk mund ta harroj se Gjykata Ushtarake më dënoi me 15 vjet heqje lirie dhe 5 vjet internim dhe kuptohej që në atë moshë që isha unë, nuk do të dilja i gjallë prej andej. Edhe familja pati kalvarin e vuajtjeve nga kjo histori e dhimbshme. Gruaja ime që ishte juriste u hoq nga puna dhe shkoi të punonte në prodhim, pra punëtore. Të dy djemtë e mi, u hoqën nga punët me përgjegjësi dhe u vendosën të bënin punë të rëndomta. Edhe kunetërit e mi pësuan të njëjtën gjë. Pra ishin një sërë vuajtjesh, por më e keqja ishte se tërë kohën ata jetonin me frikë, se mos i arrestonin. Megjithatë asnjë prej njerëzve, fëmijët, motrat nuk m’u ndanë asnjë çast kur vuaja dënimin, qoftë në Lezhë apo në Sarandë.

 

[Uarda]

Kristofor Martiro: Unë, hetuesi i Beqirit kisha qenë në celulat e tij

Nga: FATOS VELIU

Zoti Martiro!
Jemi shumë të kënaqur që pranuat ftesën tonë për të qenë i disponueshëm për të folur me publikun e gjerë nëpërmjet gazetës sonë.
Faleminderit që më ftuat! Jam në dispozicionin tuaj të them ato të vërteta që kanë ekzistuar, si kanë ekzistuar dhe të përgënjeshtroj gjithçka që është hedhur baltë dhe po vazhdon të hidhet baltë mbi këto procese, veçanërisht mbi figurat e shquara siç ishte Beqir Balluku.
Zoti Kristofor. Le ta fillojmë nga fëmijëria juaj e hershme. Cila është e kaluara tuaj?
Unë kam lindur në maj të vitit 1927, në fshatin Lashollë të rrethit Leskovik. Aty kam kaluar fëmijërinë deri në moshën 14 vjeç. Lindur në një familje të mesme, fshatare, gjyshi im i quajtur Ligor, bashkë me dy djemtë e tij, tim atë Ilian dhe Minon në vitin 1914 shkuan në Amerikë. Qëndruan deri në vitin 1923. U kthye im atë me gjithë gjyshin për t'u martuar dhe për të shkuar përsëri, por nuk mundën të shkonin. Gjyshi në Amerikë kishte mësuar për rrobaqepës dhe ishte një ndër rrobaqepësit më të mirë. Im atë ishte në një fabrikë ngjyrosjeje, kishte marrë zanatin e ngjyrosjes së rrobave. Gjyshi mbasi u kthye këtu, qëndroi rrobaqepës në Përmet, pastaj në Leskovik dhe në fund u kthye në fshat. Po ishte një nga mjeshtërit, madje edhe është shkruar në një libër për të si mjeshtër i asaj kohe. Ndërsa im atë nuk u kthye dot, mbasi si u martua, ai shkoi punëtor në Tiranë dhe vende të tjera. Në shtëpi ngelëm bashkarisht fëmijët e xhaxhait, tre djemtë me gjithë të shoqen dhe ne fëmijët e Ilias. Në vitin '38 fëmijët e xhaxhait shkuan në Amerikë, kështu që ngelëm ne. Im vëlla, Thanasi u largua gjithashtu nga shtëpia se shkoi në shkollën e Kavajës, shkollën Amerikane të Bujqësisë.
Pas luftës italo-greke, dmth. '40-'41-shi, pësuam disa dëme dmth. në atë kohë lufte, kafshët e punës si të gjithë fshatit edhe tonat na i morën grekët. Po kështu edhe bagëtia u dëmtua mjaft. Kështu që pas luftës ngelëm në vështirësi të madhe ekonomike, se u mbyllën dhe rrugët sidomos nga Amerika që na dërgonte xhaxhai… herë pas here të holla.
Pas mbarimit te luftës italo-greke, tërë familja erdhi në Tiranë, pasi këtu ishin babai dhe vëllai. U futa në një punë që i thoshin "Kafe Qendra".
Ku ndodhej kjo kafe?
Ishte në krye të Pazarit të Vjetër të Tiranës, se në atë kohë të them të drejtën, kur erdha në Tiranë, m'u duk ndryshe.
Në ç'moshë ishit atëherë?
Unë sa kisha mbushur 14 vjetët, po hyja në 15.
Pra, 15 vjeç erdhe në Tiranë?
15 vjeç... edhe në atë kohë që gjeje veç gra me perçe, me nallane, kupton ti… ?! Pazari i vjetër ishte, por gjithsesi kishte ndryshim nga fshati. Mua më dukej zhvillim i madh. Madje dhe një diçka si tip shkëlqimi i çuditshëm për sytë e mi. Rrugëve shikoje ushtarët apo zonjushat italiane e të tjera pamje të panjohura për sytë e një foshnjeje që porsa vinte nga një fshat i largët.
Ku punuat?
Nëpërmjet një miku të babait u futa në "Kafe Qendra" që ju shpjegova më lartë. Pikërisht në atë kafe u njoha për herë të parë me një dokument të Partisë Komuniste. Domethënë aty mësova se ishte krijuar Partia Komuniste.
Në ç'vit jemi këtu, kur keni mësuar këtë fakt?
Këtu jemi në vitin 1942.
Më ra në dorë një trakt. Ma dha një aty, që ishte në bufe. "Lexoje - më tha - po kujdes të mos e marrin vesh...".
Pra, e vërteta është se funksiononin celulat komuniste, ku në këtë rast kishin shpërndarë trakte, se nga ato ishte shpërndarë apo jo? Po, po ato funksiononin. Me ato celula u lidha dhe unë nëpërmjet kamarierëve të tjerë, pasi kishte shumë kamarierë që ishin përfshirë në lëvizje.
Pas kësaj u largova nga ajo kafene dhe shkova në "Kafe Internacional" apo në "Hotel Internacional", që tashmë është ajo godina që bie mbrapa Ministrisë së Kulturës. Te kjo kafe shkova si kamarier për faktin se këtu kontaktova me atë që ishte përgjegjës celule.
Kush ishte ky, e mban mend emrin?
Oran Abdia.
Madje ai më futi në "Kafen Internacional". Atje ishte krijuar organizata apo celula, si i thoshim në atë kohë. Kështu kam filluar aktivitetin.
Çfarë detyre ke kryer në celula?
Detyra jonë në atë periudhë ishte të shpërndanim komunikata. Vinim parulla kundër fashizmit etj, nga ato që dihen, pasi armët kërcisnin natën, ditën. Kishte vrasje spiunësh, vrasje komunistësh, vrasje antifashistësh. Ishte një gjendje tamam lufte. Pra, kjo ishte atmosfera që u futëm në këtë ambient dhe nuk kishte diskoteka, siç mund të mendohet si punë shakaje dhe gallate, por ky ishte ideali kupton. Mirëpo ramë në sy për këtë problem nga fundi i '43...
Më falni, aksioni i parë që mund të keni bërë sa hytë në celulë, ose më së shumti veprimtaria e parë, të mos e quajmë aksion?
Veprimtaria e parë ishte shpërndarja e trakteve.
Si i merrje traktet, ku i merrje?
Pooo, traktet në celulë na i sillte përgjegjësi, Orhani. Pastaj përcaktohej se kush do shkonte në këtë rrugë, kush do shkonte në atë rrugë etj.
Juve në ç'rrugë jeni caktuar për herë të parë?
Për herë të parë ishte këtu në rrugën që i thoshin "Pazari i Vjetër", ku ka qënë kinema "Partizani" ose te "Ushtari i Panjohur".
Si i vendosje traktet?
Një pjesë i ngjisnim, një pjesë i hidhnim poshtë derës.
Juve personalisht jeni rrezikuar ndonjëherë teksa shpërndanit?
Shumë herë.
Për shembull?
Po një herë komunikatat i kisha poshtë në çantë.
Sipër çantës kishe materiale të tjera, teksa kaloja te Pazari i Vjetër më kap aty një bashkëpunëtor të fashistëve, të quajtur Seit Mati.
- Çfarë kenë çantë - më thotë dhe fillon të më kontrollojë. Më kontrolloi lartë çantës, por jo poshtë saj, kështu që nuk mundi të pikaste gjë, se po të më kontrollonte poshtë, do të më gjente komunikatat.
Çfarë ishte ky?
Ai ishte i lidhur me fashizmin, kupton.
Jam kurioz, mbas çlirimit, e takove këtë person?
Jo, jo.
Di gjë se si përfundoi?
Ai u vra pastaj, nuk e di seç u bë, por e kam fjalën që në këtë situatë të tillë kemi qenë në aktivitet. Më mbrapa ramë në sy dhe u vendos të dilnim në formacionet e rregullta partizane.
Emra të njohur qarkullonin në radhët e njësiteve?
Tani, emra të njohur ekzistonin se qarkullonin. Na thoshin këta përgjegjësit që kishim se kush është në luftë, kush u vra, kush vepronte, po jo me emra të plotë.
Emrin e Enver Hoxhës e kishe dëgjuar?
Asnjëherë.
Po pseudonimin e kishe dëgjuar?
Asnjëherë.
Pra, juve funksiononit si guerilas, ta quajmë, në njësitë guerile të Tiranës?
Po njësitë, celula…
Po emrin e Beqir Ballukut e kishit dëgjuar në atë kohë?
Po. Sigurisht jo direkt, por nëpërmjet përgjegjësit tonë.
Dhe të mendoje që ju do ishit më mbrapa hetuesi i tij?
As s'më shkonte ndërmend.
Si prezantohej emri i Beqir Ballukut në celulat tuaja, që ishte kreu i këtyre njësiteve guerile menjëherë pas vrasjes së Vojo Kushit?
Për atë mos e pyet se si. Për trimëri, për kauzë e për të tjerat. Dëgjonim për Gogo Nushin që drejtonte organizatën e partisë në Tiranë, megjithatë gjithçka mbahej sekret.
Më mbrapa dolët në mal?
Pastaj siç duket ramë në sy dhe u mor vendim që të dilnim në mal. Kemi dalë tre shokë nga celula, ku isha unë si Jani Mino, Vasili etj.
Në çfarë formacioni u rreshtuat konkretisht?
Në çetën e Dajtit.
Më shpjego se si shkuat?
Erdhi në Tiranë Pirro Dodibibaj dhe na mori. Pra, ia na nxori nga Tirana dhe na çoi në mal, pasi ai në atë kohë ishte zëvendëskomisar në çetën e Dajtit.
Nga familja patët pengesë?
As nuk e njoftova familjen, as nuk u thashë edhe kur u largova unë. Ata kërkonin ku vajti, ç'bëri. Vonë u dërgova një copë letër që jam në mal.
U tronditën?
U tronditën doemos. Kërkonin kudo se sa kisha hyrë në moshën 17 vjeç.
Pra, në moshën 17-vjeçare ju keni dalë në formacionet e rregullta partizane, pra në çetën e famshme "Dajti". Kë keni pasur komandant?
Komandant në atë kohë ishte Haxhi Seseri. Por ndërkohë në atë batalion ishin dhe mjaft kuadro të famshëm për trimëritë e tyre si Selim Avdija, Mërkur Çela, Pirro Dodbibaj… etj.
Në çfarë viti jemi në këtë periudhë?
Ka qenë fundi i vitit '43 dhe fillimi '44, kur unë kam shkuar në çetën e Dajtit. Në atë çetë sa shkova patëm histori shumë të përgjakshme, pasi kemi rënë në përpjekje pas një rrethimi që na u bë në fshatin Lanabregas. Kemi qenë 17 shokë atë natë që ramë në rrethim me në krye Haxhi Seserin, ku na u vranë tre shokë.
I mbani mend emrat?
U vra shoku im i ngushtë, me të cilin dolëm bashkarisht në mal, Jani Mino, gjithashtu u vra edhe një shok me emrin Adem, Ademi i thoshim, ishte kosovar si dhe Hys Pasha.
Nga forcat gjermane u rrethuat?
Nga forcat e milicisë dhe forcat që ishin pro fashizmit.
Forcat shqiptare?
Po, po Shqiptarë.
Pra, lufta kishte filluar dhe bëhej luftë shqiptarë me shqiptarë?
Ata ishin milicistë të fashizmit, ishin bashkëpunëtorë të fashizmit, nuk është puna shqiptarë me shqiptarë. Pra, 2 shokë u plagosën, 3 u vranë, dy të rinj u kapën robër dhe vdiqën andej nga kampet e përqendrimit gjerman. Kjo ishte situata tepër e rëndë. Plus pastaj që pak ditë më mbrapa u vranë 7, po prapë në këtë situatë.
Në shtator të '44 u krijua brigada 23-të, në të cilën ishte dhe batalioni i Dajtit si dhe i Kruishmit e i Burrelit. Tashmë vetvetiu unë isha në formacionet e kësaj brigade.
Kush ishte komandant brigade?
Muhamed Prodani, i cili pas çlirimit u bë gjeneral, ndërkohë që dhe u dënua me spastrimet që ndodhën në ushtri, pas fshirjes me fshesë të hekurt.
S'ka gjë, kalojmë më tutje. Para çlirimit….
Në përbërje të asaj brigade ne kemi qenë në Shkodër pikërisht më 29 nëntor, kur do të çlirohej si qytet i fundit i Shqipërisë. Ajo ditë me gjeti nënkomandant kompanie dhe në dhjetor mora gradën e aspirantit.
Tashmë që mbaroi lufta, si vijoi jeta tuaj pas kësaj?
Tashmë vazhdoi periudha e pasluftës, ku unë vijova me repartet ushtarake. Mbasi u shkri brigada 23-të, u krijua regjimenti autonom në Shkodër. Pastaj vazhduan repartet e kufirit. Unë kalova në këto reparte si komisar kompanie.
Pastaj kalova në regjimentin autonom të 18 bregdetar, që varej nga Ministria e Brendshme.
Në çfarë detyre keni kaluar në forcat bregdetare?
Aty kalova në seksionin politik, po ashtu kalova në seksionin politik të brigadës së sigurimit, ku vijova deri në vitin '52.
Po pas vitit 1952?
Në '52-shin shkëputem dhe më çuan në Shkollën e Partisë. Ishte shkollë dyvjeçare me shkëputje nga puna. Por të mos harrojmë që unë në fshat mbarova 5 klasë dhe gjatë gjithë kësaj periudhe vazhdoja me çantë në krah shkollën 8-vjeçare e të mesme.
Në ç'mënyrë?
Ja ashtu, me shumë vështirësi dhe sakrifica. Diku jepnim provimin në Fier, diku në Shkodër, diku në Kukës.
Pas shkollës 2-vjeçare?
Në '54 mbarova shkollën 2-vjeçare dhe u futa në Fakultetin Juridik, ndërkohë u emërova dhe shef cikli në shkollën e Ministrisë së Punëve të Brendshme, ku vazhdova deri në vitin '66.
Pra, mbarove shkollën e Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe të mbajtën aty?
Mbarova fillimisht Shkollën e Partisë pastaj kalova me detyrë në shkollën e Ministrisë së Punëve të Brendshme, ndërkohë që njëkohësisht vazhdoja edhe Fakultetin Juridik, të cilin e mbarova pas katër vjetësh me nota të shkëlqyera, në të gjitha lëndët vetëm maksimalen. Pas kësaj marr titullin "Jurist".
Thatë që në shkollën e Ministrisë së Punëve të Brendshme keni ndenjur deri në vitin '66?
Në '66 kam kaluar në organet e Sigurimit të Shtetit, pasi pikërisht në atë vit u mbyll shkolla e Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe kalova organet e sigurimit.
Kur e mbaruat shkollën e Ministrisë së Brendshme?
Jo, nuk vazhdoja atë shkollë. Unë isha pedagog, shef cikli që nga '54 deri në '56 ndërkohë vijova studimet në drejtësi.
Në Sigurim keni kaluar në '66-ën?
Po në '66-'67 vazhdova në organet e sigurimit të ushtrisë.
Po, pas '67-ës?
Në '67 kalova shef i seksionit të sigurimit në aviacion. Aty ndenja deri në vitin 1970.
Ku vijuat më tej?
Pastaj në janar të '70-ës u emërova zëvendëskryetar i Degës pranë Sigurimit në Korçë, detyrë të cilën e kreva deri në dhjetorin e vitit 1974, kur do të thërritesha në Ministrinë e Punëve të Brendshme për t'u caktuar në grupin hetimor të grupit të ushtarakëve të lartë, të cilët porsa ishin arrestuar, madje m'u përcaktua çështja e vetë Beqir Ballukut, të akuzuar për tradhti të lartë ndaj popullit e atdheut.
Pra, në dhjetorin e '74-ës, kur ju caktuan si hetuesin personal të vetë Beqir Ballukut, juve keni qenë nënkryetar i Degës së Punëve të Brendshme të Korçës?
Po, po, në fillim të '70 dhe deri në dhjetor të 1974 kur u transferova në Ministrinë e Punëve të Brendshme dhe pikërisht në Drejtorinë e Hetuesisë për hetimin e grupit ushtarak kam qenë në Korçë.

(Vijon ...

(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

 

[Uarda]

Kristofor Martiro: Para caktimit tim në hetimin e Beqir Ballukut, punoja në Korçë

Nga: FATOS VELIU

Zoti Martiro, ju keni kohë, për të mos thënë vite, që keni hezituar apo refuzuar një komunikim të tillë të drejtpërdrejtë me publikun, ndërsa në këtë moment pranuat, madje me kënaqësi të madhe. Lidhet me ndonjë eveniment kjo dëshirë, apo thjesht se kështu e menduat dhe e arsyetuat, për të qenë korrekt me njerëzit për ato të vërteta që nuk janë mësuar ndonjëherë?
Ndjej përgjegjësinë morale për të thënë, tashmë pas viteve të tëra, të vërtetën ashtu siç ka qenë. E ndjej për detyrë të hedh poshtë shpifjet dhe trillimet e botuara në shtypin e përditshëm dhe periodik, apo dhe në intervistat e disa personave në televizione, të cilët vazhdojnë të hedhin baltë e të përligjin veprimet për dënimin dhe likuidimin e ish-kuadrove të lartë. Do i hedh në këtë intervistë kujtimet e mia, si një dëshmitar okular, rreth këtyre ngjarjeve të cilat janë një njollë e zezë në historinë tonë kombëtare.
Keni rast konkret?
Raste konkrete kam shumë, por do ndalem te një gazetë e përditshme, që ka shkruajtur së fundmi gënjeshtrat më të mëdha që mund të mendosh në lidhje me hetimin e Beqir Ballukut.
Unë s'mund ta shkruaj për etikë emrin e gazetës, zoti Martiro, ashtu si dhe gazetarit nuk mund t'ia përmend emrin, por gjithsesi faktin tuaj, të cilin me sa di e keni përmendur dhe njëherë, për shkak të insistimit tuaj unë jam i detyruar ta pranoj siç po ma thoni. Pikërisht në lidhje me këtë fakt që po më përmendni, ku jeni i indinjuar në lidhje me gazetën e përditshme që po më citoni?
Pa pikën e turpit, gazetari në fjalë, në 11 shkurt të 2013-ës ka shkruajtur artikullin me titull: "Ish-hetuesi Kristofor Martiro, me urdhër të Kadri Hazbiut u falsifikuan dëshmitë e armikut Beqir Balluku".
Gjë që i hedh poshtë me neveri të madhe këto maskarallëqe që bëhen akoma në kurriz të historisë dhe së vërtetës së padiskutueshme. Asnjëherë dhe askujt nuk i ka thënë Kristofor Martiro, ish-hetues i Beqir Ballukut, se u falsifikuan dëshmitë e tij. Asnjëherë unë nuk jam shprehur se me urdhër të Kadriut u falsifikuan dëshmitë e Ballukut.
Pra ju deklaroni se nuk keni bërë asnjëherë falsifikim?
Po, asnjëherë dhe për asgjë po të them! Këta njerëz janë të çuditshëm, se gënjejnë ditën me diell dhe s'e kanë për gjë fare. Ndaj dhe vendosa të flas me publikun e gjerë nëpërmjet gazetës suaj, për të bërë të qarta të vërtetat e mëdha se si kanë ndodhur saktësisht, për të mos lënë njerëzit e papërgjegjshëm të gënjejnë hapur fare, aq më shumë kur ne jemi ende gjallë. Pra besoj se i dhashë përgjigje pyetjes suaj.
E shikoj që ju ka shqetësuar së tepërmi kjo gjë, pasi është hera e dytë që ma bën prezente me indinjatë të madhe; por, beson se të vërtetat mbarojnë me një abuzim?
Jo, jam shqetësuar, kam ngelur pa gjumë net të tëra dhe më e keqja është se kur i shkoj kryeredaktorit të gazetës, - që ju nuk më pranoni t'ia citoj emrin, - më ka kthyer mbrapsht pa më dhënë mundësinë të bëj përgënjeshtrimin. Pra këta ta përdorin emrin si të duan dhe nuk të lënë të tregosh të vërtetën.
Dhe cila është e vërteta e këtij fakti që ju ka indinjuar?
Unë, hetuesi i Beqir Ballukut, deklaroj me pastërti ekstreme dhe me përgjegjësi personale, se kurrë nuk janë falsifikuar deponimet e Beqir Ballukut dhe ato çka janë thënë në gazetën e përditshme të datës 11 shkurt të këtij viti, janë vetëm trillime, mashtrime, të bëra me qëllim të caktuar keqdashës, gjë që unë i hedh poshtë me neverizëm, për faktin se nuk i bëjnë mirë as publikut dhe aq historisë.
Theksoj gjithashtu, se asgjë nga ato që janë shkruajtur në adresë time në atë gazetë, nuk janë thënë nga unë në procesin gjyqësor të Kadri Hazbiut, siç m'i atribuojnë mua. Pra janë vetëm trillime.
Pra, i nderuar, e shikon se janë këto dhe shumë e shumë të tjera që s'kanë lidhje me mua, por me faktet historike, ku unë, jo vetëm kam qenë prezent si dëshmitar okular, por edhe protagonist apo aktor në to, dhe që kam parë se si është gënjyer, mashtruar, manipuluar dhe përçudnuar e vërteta. Ndaj unë vendosa të flas, që një herë e mirë të dihen gjërat siç kanë qenë.
Ju siguroj se do të flas shumë hollësisht për shumë e shumë të panjohura apo mistere të ngelura pezull për opinionin dhe historinë, me kushtin absolut, që juve si gazetar të mos më bëni as më të voglin ndryshim përveç anës gjuhësore.
Zoti Kristofor. Pra, në dhjetorin e '74-ës, kur ju caktuan si hetuesin personal të vetë Beqir Ballukut, juve keni qenë nënkryetar i Degës së Punëve të Brendshme të Korçës?
Po, po, në fillim të '70-ës dhe deri në dhjetor të 1974-ës kur u transferova në Ministrinë e Punëve të Brendshme dhe pikërisht në Drejtorinë e Hetuesisë për hetimin e grupit ushtarak, kam qenë në Korçë.
Jemi në këtë moment. Juve ju komanduan të kalonit në grupin e hetuesisë dhe ju caktuan të hetonit pikërisht Beqir Ballukun, i cili për hir të së vërtetës deri në atë kohë ishte një figurë shumë e madhe në shtetin e atëhershëm komunist. Juve personalisht, kishit pasur kontakte më parë me të? Pra, kishit pasur mundësi të njiheshit personalisht qoftë edhe në kohën e luftës, kur ju keni qenë në celulat komuniste të Tiranës, ku Beqir Balluku kishte zëvendësuar Vojo Kushin si kryetar i njësiteve guerile të kryeqytetit?
Në mos gaboj, në korrik të '74-ës, teksa kryeja detyrën në Korçë, marr vesh nga kuadrot ushtarakë të divizionit të Korçës se pse ishte dënuar Beqir Balluku, pasi kemi parasysh se ai u shkarkua në korrik të atij viti dhe u dërgua në internim në Selenicë të Vlorës, deri në dhjetor kur do arrestohej. Arsyeja sipas ushtarakëve të Korçës ishte për një material që kishte bërë.
Ne si Degë e Brendshme si të thuash, kur shikonim një situatë të tillë siç ndodhte në raste të jashtëzakonshme, merrnim masat tona të sigurisë. Në ato momente mua as nuk më shkonte ndërmend, se katër muaj më vonë pasi u shkarkua Beqiri, pikërisht unë do të thërritesha dhe do të caktohesha si hetuesi i tij i posaçëm, ku për plot 11 muaj do të bëja plotësimin e dosjes më të vështirë të jetës sime.
Ju, e kishit njohur para se ta takonit në qeli?
Po, unë Beqirin e kam njohur edhe më përpara, që në kohën kur ai ishte në shkollë. Po ashtu, kisha një rast në atë kohë, kur ai hodhi kandidaturën për deputet, ku në një takim elektoral apo mbledhje si ta quash, kam folur dhe unë për të, duke përmendur vlera të jashtëzakonshme njerëzore, ashtu siç i kishte në të vërtetë. Aq sa e njihja, si luftëtar, si atentator i jashtëzakonshëm në njësitet guerile.
Po në raste bisedash, kishit koinciduar?
Kisha një rast të spikatur në atë kohë, pra një ndodhi në kuadrot e Korçës, që u bë sebep i një komunikimi personal timin me Beqir Ballukun, që për hir të së vërtetës më la përshtypje të shkëlqyer, se ai ishte natyra e një burri babaxhan dhe me shumë logjikë.
Po?
Po aty nga viti '73 ose '74, nuk e kam mirë parasysh, një vajzë shumë e mirë ishte njohur me një oficer të ri dhe kishte ngelur shtatzënë. Ajo u arrestua, por jo nga ne.
Nga policia ushtarake…?
Nga policia ushtarake. Bashkë me një grup tjetër. Mirëpo tani, këtë vajzën shtatzënë nuk e qasnin në shtëpi se s'kishte bërë celebrim. Në këtë situatë dëshpërimi ajo vjen tek unë duke më thënë se po e përzinin nga shtëpia. Unë sigurisht, iu përgjigja se nuk e kishim neve në vartësi të dashurin e saj.
Gjithsesi i dhashë një mendim, apo si të thuash, një rrugëzgjidhje, duke i thënë: "A e di ç'ke ti? Shko një herë në Ministrinë e Mbrojtjes dhe merr vesh, tako (nuk i thashë për Beqirin) ata përgjegjësit e të dashurit tënd. Çfarë të thonë dhe ata për të zgjidhur problemin tënd". Ajo ashtu bëri. Shkoi në Tiranë, madje çuditërisht e priti menjëherë Beqir Balluku në zyrë.
Ju, s'dinit gjë?
Po nga ta dija unë?! Unë i tregova rrugën për ku duhej të drejtohej, por kurrsesi nuk më shkonte ndërmend se do të mund të takonte menjëherë Beqir Ballukun. Të shpjegova që Beqiri ishte shumë babaxhan dhe mundohej t'u vinte në ndihmë njerëzve. Madje ky takim i saj u bë shkak të bisedoja edhe unë me Beqirin.
Në ç'mënyrë?
Duke qenë në zyrën time, më del në telefon centralisti dhe më thotë:
- Shoku shef, lidhu me Ministrinë e Mbrojtjes.
Pas pak më flet zëri nga matanë:
- Alo, jam Beqiri.
- Urdhëro, shoku ministër, - i thashë.
- More, më ka ardhur një vajzë këtu në zyrë dhe më tregoi për hallin që kishte. Shiko, mundohu ta ndihmosh.
- Si urdhëron, - i thashë. - Do ta ndihmoj.
U emocionuat kur folët me të?
Sigurisht që emocion ishte, se s'ishte pak të bisedoje me Beqir Ballukun, i cili në atë kohë ishte ministër i Mbrojtjes. Ishte anëtar i Byrosë politike, zëvendëskryetar i Këshillit të Ministrave, nuk ishte një figurë dosido. E vërteta është se më bëri shumë përshtypje ai kujdesi i tij, që mund ta quaja i tepruar dhe shumë prindëror, për një qytetare të zakonshme.
Ajo kishte arritur ta takonte pa pengesa?
Po, e takoi. Kur erdhi këtu, më tha që "unë i kërkova takim dhe ai më priti". Madje gjatë kohës së hetuesisë ia përmenda këtë fakt, gjë që e mbante mend, dhe qeshi.
Zoti Kristofor. Para se të nisim këtë rezyme të gjatë nëpërmjet këtij bashkëbisedimi, për ngjarjet e papërsëritshme që kanë përshkruar shoqërinë shqiptare në vitet '70, apo më saktësisht të themi në vitin '74, ku protagonist i drejtpërdrejtë keni qenë edhe ju personalisht pasi keni qenë hetuesi i të kryqëzuarit më të fuqishëm të asaj kohe, Beqir Ballukut, mund të flisni diçka pikërisht për situatën e krijuar në situatën e "gjuetisë së shtrigave"?
Ngjarjet tronditëse të viteve 1972-1982, ishin me pasoja shumë të rënda për popullin, pushtetin popullor që u ngrit me aq gjak e sakrifica. Gjatë atij dhjetëvjeçari ku juve përqendroheni në këtë bashkëbisedim, siç keni qejf ta quani, u bënë goditje të ashpra mbi kuadrot e lartë në të gjitha fushat e jetës, - që njihet si "Fshesa e Hekurt", - mbi drejtues të artit e kulturës, ushtrisë, ekonomisë, administratës shtetërore, organeve të Punëve të Brendshme etj. Kjo ishte një goditje që eliminoi ose denigroi njerëz besnikë të pushtetit që dhanë kontribut të çmuar për interesat e popullit dhe atdheut socialist. Mes tyre kishte pjesëmarrës aktivë në Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare, udhëheqës të reparteve dhe njësive partizane me gjoksin plot me dekorata, disa prej të cilëve edhe heronj të popullit. Ndëshkimet nuk kursyen as disa kuadro që, pas vendosjes së sistemit popullor mbaruan shkollat e larta dhe akademitë ushtarake brenda dhe jashtë vendit. U specializuan dhe kontribuuan maksimalisht në rindërtim-ndërtimin e vendit apo mbrojtjen, zhvillimin dhe përparimin e shoqërisë sonë.
Këta njerëz kaq të vlefshëm, u akuzuan nga udhëheqësi kryesor i partisë, "për tradhti të lartë ndaj atdheut", "puç e komplot", "sabotim e vënie në shërbim të agjenturave të huaja", ndaj për ta nuk u kursyen aspak dënimet ekstreme: pushkatim, burg i gjatë, internim etj.
Përdhosja nuk kurseu as kuadro të rangut të mesëm, specialistë të fushave të ndryshme. Ata e paguan lidhjen e tyre familjare, fisnore, shoqërore apo thjesht simpatinë për kuadrot e lartë të dënuar, me burg, internim-dëbim, shkarkim nga detyra.
Po jo të gjithë humbën në atë situatë, apo jo?
Në atë situatë të paprecedentë, disa imoralë, servilë, intrigantë e hakmarrës, u lëshuan si ujqër, me shpifje dhe trillime kundër kuadrove të ndershëm e besnikë, vetëm e vetëm për të përfituar ndonjë post të pamerituar, apo buzëqeshje dhe rrahje shpatullash nga ata që e kishin ideuar dhe zbatuar "Fshesën e Hekurt".
Pasojat?
Pasojat e situatës së krijuar ishin të rënda. Me dhjetëra familje u shkatërruan, persekutuan, burgosën e internuan. U ndanë fëmijët nga prindërit, gratë nga burrat, e shumë njerëz, nga të afërmit e tyre dhe shoqëria, vetëm për t'i shpëtuar persekutimit. Ky është një krim monstruoz që shkaktoi dhe tragjedi.
Këto masa antikombëtare dhe antisocialiste nuk ishin të rastit, por një strategji e përpiluar që gjatë Luftës Nacionalçlirimtare, e cila u zhvillua në disa etapa.
Situatën tragjike të këtij dhjetëvjeçari e përjetoi me dhimbje e sakrificë i gjithë populli. Pasojave nuk kishte si t'i shpëtonim as unë, familja, të afërmit dhe shoqëria ime.
Pikërisht pasi ju keni qenë protagonist i drejtpërdrejtë, ku jeni caktuar dhe bëtë hetimin 11-mujor të Beqir Ballukut dhe gjashtë vjet më mbrapa kur do të goditej Mehmet Shehu, jeni marrë i pandehur dhe jeni dënuar pikërisht për atë hetim që keni bërë; apo s'është kështu?
Po, po, ashtu është. Si kuadër i Ministrisë së Punëve të Brendshme, i diplomuar në jurisprudencë, u komandova nga udhëheqja e dikasterit të merrja pjesë në grupet hetimore për ushtarakët e lartë që akuzoheshin për 'puç' e 'komplot', kuadrove të arrestuar nën akuzën "Sabotim në organizimin shtetëror dhe ekonomi", si edhe veprimet operative e hetimore pas vrasjes së Mehmet Shehut.
Goditje kjo që filloi pas një fushate të nisur në atë kohë në të gjithë shtetin në mbarë fushat e jetës dhe të veprimtarisë.
Dhe si u krijua kjo fushatë që solli këtë situatë, për të cilën juve flisni se i paska paraprirë edhe arrestimit dhe goditjes së mbarë lidershipit ushtarak të asaj kohe, duke filluar nga Beqir Balluku, për të cilin juve u caktuat hetues i posaçëm i tij?
Vendimet e Plenumit IV të KQ të PPSH-së, mbajtur më 27 qershor të vitit 1973, e nxitën së tepërmi zhvillimin e luftës së klasave, sidomos në frontin ideologjik dhe kulturor. Plenumi e vuri theksin në luftën kundër shfaqjeve liberale dhe ndikimeve të ideologjisë së huaj borgjeze dhe revizioniste, duke i konsideruar këto si rrezikun kryesor për partinë dhe ndërtimin e socializmit në Shqipëri.
"Nuk duhet harruar për asnjë çast, - thuhet në materialet e plenumit, - se Shqipëria socialiste ndodhet në qendër të presionit të gjithanshëm të botës kapitaliste dhe revizioniste, është objekt i një presioni frontal ideologjik, për të likuiduar sistemin socialist në Shqipëri."
Po sipas materialeve të plenumit: "Thelbi i këtij agresioni ideologjik dhe synimi kryesor i armikut të klasës për asgjësimin e rendit socialist, është nxitja e liberalizmit në të gjithë frontin. Ai mund të shfaqet në fusha e forma të ndryshme. Por, sido dhe kudo që të shfaqet, ai është në thelb shprehje e oportunizmit ideologjik dhe politik, heqje dorë nga lufta klasore, është pranim i bashkekzistencës paqësore me ideologjinë armike. Duke nxitur liberalizmin, armiqtë kërkojnë që ne të heqim dorë nga lufta parimore kundër imperializmit dhe revizionizmit, të minojmë diktaturën e proletariatit, kërkojnë t'i hapin rrugën lulëzimit të gjithfarë rrymave dekadente, borgjeze dhe revizioniste në art e kulturë. Kërkojnë që njerëzit tanë, rinia dhe gjithë punonjësit të përqafojnë mënyrën e degjeneruar të sjelljes, shijes e të jetës së botës së kalbur borgjezo-revizioniste.... Për të propaganduar tezat tërësisht reaksionare, për të trullosur tërësisht mendjen e njerëzve, për të çorientuar psikikën e tyre dhe për të futur aty degjenerimin, borgjezia dhe revizionistët kanë ngritur një industri tepër të fuqishme të helmimit të opinionit publik. Kjo valë e madhe propagandistike përplaset edhe në brigjet tona. Detyra jonë është që të përballojmë me të gjitha forcat dhe mjetet presionin e ndikimeve të huaja ideologjike..., të shpartallojmë edhe agresionin ideologjik të armikut, të mbyllim shtigjet e penetrimit të ideologjisë borgjezo-revizioniste."
Më konkretisht, çfarë flitej në atë plenum?
Plenumi vuri në dukje se vitet e fundit, si rezultat i presionit të ideologjisë së huaj, në letërsi, në art dhe kulturë janë vënë re disa ndikime të hapura të ideologjisë borgjezo-revizioniste dhe qëndrime liberale ndaj tyre, duke i sjellë dëm zhvillimit të letërsisë e arteve tona. Ndikime të tilla ka pasur në disa vepra të letërsisë dhe të artit, dramës, poezisë, në tregime e novela, në muzikën e lehtë - si në rastin e Festivalit të 11-të, dhe në disa piktura.
U theksua gjithashtu se ndikimet e huaja në art dhe kulturë janë të lidhura edhe me disa shfaqje të vërejtura në shijet e disa të rinjve, në sjelljet dhe qëndrimet e pahijshme të tyre, disa shfaqje të huaja, vulgare për muzikën dhe artin. Të ndjekjes së modave ekstravagante e të shëmtuara, të flokëve të gjata, të ritmeve të muzikës xhaz, në mënyrën e sjelljes dhe të jetesës, veprimeve të paligjshme, shkeljes së disiplinës në punë dhe në shkollë, mospërfilljes së moralit socialist, shfaqje të imoralitetit, braktisjes së shkollës dhe rrugaçëri të tjera.
Dhe kë fajësonte ai plenum për ato shfaqje të cilat pretendonte se ishin të gabuara?
Plenumi kritikoi për këto shfaqje Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve, pasi disa drejtues të kësaj të fundit, jo vetëm kishin lejuar përhapjen e koncepteve dhe teorizimeve të huaja, por edhe shpesh e kishin ushqyer me qëndrimin e tyre liberal. Gjithashtu, në këtë plenum u theksua se përgjegjësi shumë të mëdha për këto "shkarje" kishte edhe Ministria e Arsimit dhe Kulturës, drejtuesit e së cilës kishin rënë në batakun e liberalizmit.


Mbahet Plenumi IV i KQ të PPSH-së
Goditet grupi i kulturës

Pas Plenumit IV të KQ të PPSH-së, situata në tërësi ishte tepër e
ngarkuar.
- U nxit lufta e klasave.
Me parullën e plenumit "Mbyllja e shtigjeve të penetrimit të ideologjisë borgjezo-revizioniste":
- Filloi fushata kundër antenave të televizorit që kishin qytetarët, me qëllim që të mos shiheshin emisionet e huaja televizive.
- Nisi fushata për të detyruar qytetarët që të mos pranonin pako, qoftë dhe barna mjekësore, nga jashtë.
- U vendos një censurë e fortë për korrespodencën e qytetarëve me të afërmit e tyre emigrantë ekonomikë jashtë shtetit.
- Po ashtu, u vu censurë e fortë edhe për literaturën e huaj teknike që vinte nga jashtë, duke i hequr asaj çdo gjë që konsiderohej si propagandë, qoftë kjo një fotografi apo reklamë.
- Dënohej tashmë në opinion mbajtja e flokëve të gjata, mjekrës, apo dhe fustaneve të shkurtra mbi gju.
- Nuk do të lejoheshin më të futeshin në vendin tonë turistë me flokë të gjata, mjekër, gra me minifunde apo maksifunde.
- U kufizua shumë dhënia e lejeve për ardhjen e emigrantëve ekonomikë tek të afërmit e tyre në Shqipëri.
- E njëjta gjë u bë edhe për turistët, edhe për ata nga viset shqiptare jashtë kufijve.

(Vijon ...
(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

 

[Uarda]

Martiro: Në arrestimin e Ballukut, kuadrot e Sigurimit besuan në lojën e zbulimeve të huaja

Nga: FATOS VELIU

E ndërpremë bisedën e numrit të kaluar zoti Martiro, me vendimet dhe situatën që krijoi në mbarë jetën e vendit Plenumi i Katërt i Komitetit Qëndror të Partisë së Punës së asaj kohe.
Nga sa folëm për reprezaljet radikale, t'i konsiderojmë në mbarë shoqërinë, të cilat siç thoni ju, i paraprinë goditjes së paramenduar në ushtri.
Pra, mund të jemi disi më konkretë nga sa thoni, me qëllim që edhe lexuesi të ketë një informacion të freskët për diçka që ka ndodhur shumë herët?
Plenumi IV bëri me përgjegjësi Agim Meron, ish-Sekretar i Parë i KQ të Rinisë.
Dihet tashmë historia e viktimizimit të Agim Meros në atë Plenum , ajo që doja të dija nga ju si kuadër kryesor i organeve të Ministrisë së Punëve të Brendshme të asaj kohe , është diçka më hollësisht mbi akuzat e formuluara mbi Meron, për faktin se jemi pikërisht në situatën pak para se të fillonte historia e goditjes në ushtri. Ju kujtohen?
Posi ore s'i mbaj?! Sipas tyre, Agim Mero nuk kishte qënë si duhej në krye të situatës. Ai akuzohej gjithashtu se kishte rënë në liberalizëm, se kishte krijuar pikëpamje jo të drejta pune për rininë, kishte dobësuar masat që udhëhiqnin jetën e organizatave të rinisë.
Por me fajin më të madh për këto shkelje, plenumi ngarkoi Fadil Paçramin dhe Todi Lubonjën me grupin e tyre të cilësuar "antiparti", "të cilët, - u tha në plenum, - me qëllime të caktuara armiqësore, shtrembëronin, sabotonin vijën e Partisë për letërsinë, artet dhe kulturën".
Dhe çfarë u vendos për ta?
Në plenum u vendos përjashtimi i tyre nga KQ i PPSH-së dhe të gjitha funksionet shtetërore.
Zoti Kristofor, unë teksa ju pyes për masat e marra për ndëshkim ndaj të akuzuarve, kam parasysh funksionet tuaja si kuadër i rëndësishëm i Ministrisë së Punëve të Brendshme të asaj kohe. Pra, jam duke pyetur për masat radikale për të cilat duhet të jemi koshientë dhe të njihet opinioni më saktësisht. Pra, cilat ishin arrestimet që unë ju pyeta edhe në fillim të këtij cikli intervistash?
Mbas plenumit filloi edhe goditja e kuadrove. Fadil Paçrami e Todi Lubonja u arrestuan dhe u dënuan me burg për tradhti. Po ashtu, u arrestua Minush Jero për dramën e tij "Njolla të Murrme", Mihallaq Luarasi regjisor, piktori Edison Gjergo, këngëtari Sherif Merdani. Të gjithë të sipërcituarit u dënuan me burg "për veprimtari armiqësore kundër pushtetit".
Kuadrot e lartë të Ministrisë së Arsimit dhe Kulturës si ish-ministri Thoma Deljana, zëvendësit e tij Hasan Dume dhe Isuf Alibali u internuan apo dërguan për riedukim në gjirin e klasës punëtore. Fatit të keq të ndëshkimeve nuk i shpëtoi as aktori dhe regjisori i njohur Kujtim Spahivogli, ish-pionier i Luftës Antifashiste, shtëpia e të cilit kishte qënë një nga bazat më të rëndësishme në Tiranë. Ai u pushua nga puna dhe u dërgua të punonte si punëtor krahu jashtë Tiranës.
Do të doja të dija mendimin tuaj personal të asaj kohe në lidhje me këto arrestime që po bëheshin në masë, aq më shumë që ishin emra publikë apo zyrtarë të lartë të administratës së shtetit të atëhershëm?
Me bindje të plotë, dënimet e Fadil Paçramit dhe Todi Lubonjës nuk i prita mirë. Personalisht unë, megjithëse punoja në Organet e Punëve të Brendshme, nuk e besoja që këta luftëtarë të vjetër në luftën për çlirimin e vendit, e më pas me poste të rëndësishme shtetërore, të ishin armiq të Partisë dhe tradhtarë të atdheut. Kjo mua dhe shokëve të mi, me të cilët bisedoja shpesh, na dukej e pabesueshme. Nuk i pritëm mirë arrestimet e kuadrove, edhe pse nuk i njihnim personalisht.
As Fadil Paçramin?
Fadil Paçramin nuk e njihja nga afër, por ai kishte emër si pjesëmarrës në Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare. Për të dija se ishte dënuar si antijugosllav në Plenumin VIII të KQ të PKSH-së së bashku me Mehmet Shehun dhe Liri Belishovën.
Ndërsa Todin e njihnit, apo jo?
Po, Todi Lubonjën e njihja personalisht. E njihja gjatë kohës kur Todi ishte zëvendëssekretar i Komitetit të Partisë së Rrethit të Korçës, me të kisha pasur marrëdhënie pune dhe shoqërore. Todi ishte njeri i mirë, i thjeshtë dhe me humor. Ai ishte me diapazon të gjerë dhe pikëpamje jo të ngurta në drejtim të rinisë e organizatave të tjera shoqërore, por edhe të organeve tona. Ai e vinte gjithnjë theksin tek shpëtimi i njerëzve, parandalimi i veprimtarive dhe jo arrestimi i tyre për çështjet që quheshin të huaja apo ndikime të ideologjisë borgjeze dhe revizioniste.
Pra, të dalim edhe pak te fryma e Plenumit të IV, meqenëse ka lidhje organike si të thuash, me goditjen e elitës së ushtrisë, ku ju u komanduat që nga Korça të bënit hetimin e njeriut më të rëndësishëm të asaj kohe. Pas plenumit u bë fushatë propagandistike, apo jo?
Është shumë e vërtetë. Në atë kohë menjëherë pas mbarimit të atij plenumi, ka pasur një fushatë të madhe propagandistike për vendimet e tij. Kudo në organet dhe forumet e Partisë, në dikastere, prodhim, në kolektivat punonjëse, organizatat e masave në fshat e lagje, bëheshin mbledhje dhe analiza për të luftuar shfaqjet e liberalizmit dhe ndikimet e ideologjisë borgjeze dhe revizioniste, sjelljet e pahijshme në shoqëri etj. Pra, shikojmë një sensibilizim të mbarë shoqërisë, në një luftë të porsakrijuar, e cila do të vijonte deri në kohën që do të fillonte cikloni i pamëshirshëm mbi ushtarakët e shquar, që ishin pikërisht heronjtë e ardhur nga lufta.
Po në ministrinë tuaj të Brendshme si u përcoll fryma e atij plenumi, që viktimizoi figura qendrore të artit dhe kulturës sonë të atyre viteve?
Edhe në Ministrinë e Punëve të Brendshme u bë një mbledhje me kuadrot kryesorë, ku merrte pjesë ministri Kadri Hazbiu dhe sekretar i KQ të PPSH-së Hysni Kapo, i cili mbulonte këto organe në rrugë partie. Në raportin e Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit analizohej puna e këtyre organeve, në frymën e Plenumit IV të KQ të PPSH-së përmendeshin arritjet në zbulimin dhe goditjen e veprimtarisë armiqësore në fushën e agjitacionit dhe propagandës, si dhe të metat në punën agjenturore për zbulimin e kësaj veprimtarie dhe goditjen e saj në thellësi dhe në kohë.
Në raport përcaktoheshin gjithashtu detyrat për organet e Sigurimit të Shtetit, për zbulimin në kohë të veprimtarisë armiqësore.
Po fryma e diskutantëve të asaj analize ku u përqendrua?
Kuadrot që diskutuan në këtë mbledhje vunë në dukje veprimtarinë armiqësore si rezultat i propagandës imperialisto-revizioniste dhe goditjet që i ishin bërë kësaj veprimtarie. Në diskutimet e tyre theksi u vu në dobësitë për zbulimin e kësaj veprimtarie, goditjen e elementit armik në fushën e agjitacionit dhe propagandës. Diskutantët merrnin angazhime për përmirësimin e metodës së punës, drejtimit më të mirë të punës agjenturore për goditjen e elementit armik në zbatim të vendimeve të rëndësishme të plenumit dhe mësimeve të Enver Hoxhës.
Po ministri Hazbiu?
Ministri Kadri Hazbiu duke bërë konkluzionet e mbledhjes, u përqendrua në detyrat e Organeve të Sigurimit për kuptimin dhe thellimin në materialet e plenumit dhe zbatimin e tyre në punën agjenturore-operative. Ai kritikoi të metat e punës së këtyre organeve në zbulimin e veprimtarisë armiqësore, shfaqjet e saj, qëndrimet liberale e të tjera. Në fund të mbledhjes foli edhe Hysni Kapo, i cili bëri vlerësimin e punës së organeve të Sigurimit në luftën kundër elementit armik dhe tha se vendimet e këtij plenumi dhe fjala e Enver Hoxhës në të, kishin rëndësinë e tyre për Partinë dhe gjithë jetën e vendit. Ai theksoi domosdoshmërinë e studimit, kuptimit të thellë dhe zbatimit të tyre në jetën e përditshme nga punonjësit e organeve të Sigurimit, për të goditur elementin armik.
Dhe çfarë ndodhi pas atij plenumi, që elektrizoi sektorin e Sigurimit të Shtetit?
Pas Plenumit IV të KQ të PPSH-së, situata në tërësi ishte tepër e ngarkuar. U nxit lufta e klasave. Me parullën e plenumit, "mbylljen e shtigjeve penetrimit të ideologjisë borgjezo-revizioniste", filloi fushata kundër antenave të televizorit që kishin qytetarët, me qëllim që të mos shiheshin emisionet e huaja televizive. Nisi fushata për të detyruar qytetarët që të mos pranonin pako, qoftë dhe barna mjekësore, nga jashtë. U vendos një censurë e fortë për korrespodencën e qytetarëve me të afërmit e tyre emigrantë ekonomikë jashtë shtetit. Po ashtu u vu censurë e fortë edhe për literaturën e huaj teknike që vinte nga jashtë, duke i hequr asaj çdo gjë që konsiderohej si propagandë, qoftë kjo një fotografi apo reklamë. Dënohej tashmë në opinion mbajtja e flokëve të gjatë, mjekrës, apo dhe fustaneve të shkurtra mbi gju. Nuk do të lejoheshin më të futeshin në vendin tonë turistë me flokë të gjatë, mjekër, gra me minifunde apo maksifunde. U kufizua shumë dhënia e lejeve për ardhjen e emigrantëve ekonomikë tek të afërmit e tyre në Shqipëri. E njëjta gjë u bë edhe për turistët, edhe për ata nga viset shqiptare jashtë kufijve.
Pra, ne njerëzit e Ministrisë së Punëve të Brendshme punonim në këtë atmosferë të luftës së klasave.
Plenumi i IV i KQ të Partisë ishte fillimi i fushatës për goditjen e kuadrove të lartë. Grupe të tjera armiqësore do të zbuloheshin nga udhëheqësi i Partisë në sektorë të tjerë.
Pas kësaj goditjeje pra, vijoi goditja në ushtri?
Një vit pas mbledhjes së Plenumit IV të PPSH-së, ku u dënuan si armiq të Partisë dhe të pushtetit Fadil Paçrami, Todi Lubonja dhe kuadro të tjerë të Ministrisë së Arsimit dhe Kulturës, ndodhi një tjetër ngjarje e rëndë. Beqir Balluku ishte cilësuar armik nga udhëheqja e Partisë.
Megjithëse dihet, doja të flisnim për saktësi kohore. Pra, kur filloi goditja ndaj grupit të Beqir Ballukut dhe si e ndoqët juve në fillim këtë histori shokuese?
Ishte fillim korriku i vitit 1974, kur mësova nga kuadrot ushtarakë të Korpusit të Korçës se ministri i Mbrojtjes, Beqir Balluku, ishte cilësuar armik dhe ishte përjashtuar nga Byroja Politike.
Ku ishit ju atëherë?
Ju thashë se para se të komandohesha nga udhëheqja e lartë e Ministrisë së Punëve të Brendshme në hetimin e të ashtuquajturit grup i ushtarakëve për akuzat: "Tradhti", "Puç", dhe "Komplot" isha zëvendëskryetar i Degës së Punëve të Brendshme në Korçë, detyrë që e ushtroja që prej fillimit të vitit 1970.
Po, dhe si e çfarë mësonit juve në Korçë, ndërsa në Tiranë po ndodhte kataklizmi ushtarak? Pra, çfarë përjetonit?
Sipas ushtarakëve që kontaktoja, mësova se në ditët e para të muajit korrik ishte bërë një mbledhje me kuadrot kryesorë të ushtrisë në vilën e Durrësit. Në këtë mbledhje Mehmet Shehu, Hysni Kapo, Kadri Hazbiu dhe të tjerë kishin zënë vend në tribunë, ndërsa Beqir Balluku ishte ulur në sallë. Aty ishin lexuar konkluzionet e Byrosë Politike dhe të Enver Hoxhës, ku dënohej veprimtaria armiqësore e Beqir Ballukut "për përgatitjen e një materiali ushtarak në kundërshtim me vijën e Partisë në ushtri dhe tezat e Këshillit të Mbrojtjes, e që kishte për qëllim të përçante Byronë Politike dhe të dobësonte aftësinë mbrojtëse të vendit". Ushtarakët pjesëmarrës e kishin dënuar veprimtarinë armiqësore të Beqir Ballukut dhe ishin solidarizuar me vendimet e Byrosë Politike. Pas kësaj, Petrit Dume dhe Hito Çako ishin rritur në përgjegjësi, u emëruan zëvendësministra në Ministrinë e Mbrojtjes, për "kontributin" që kishin dhënë në zbulimin e veprimtarisë armiqësore të Beqir Ballukut.
Si e përjetonit juve si kuadër i Ministrisë së Brendshme gjithë sa ndodhte në lidhje me këtë ngjarje?
Ngjarja ishte e rëndë dhe me pasoja. Beqir Balluku, i cili konsiderohej si një nga më besnikët e Enver Hoxhës, ishte shpallur armik!
Çfarë kuptonit?
Në këtë situatë gjykonim se kjo mund të ishte një lojë e zbulimeve të huaja.
Plenumi V i KQ të PPSH-së, i mbledhur më 25-26 korrik 1974, dënoi Beqir Ballukun për veprimtari antiparti dhe antisocialiste. Ai vendosi përjashtimin e tij nga Komiteti Qendror e Partia dhe e shkarkoi nga të gjitha funksionet shtetërore e shoqërore që ai mbante.
Në këtë plenum, Enver Hoxha lavdëroi në diskutimin e tij Petrit Dumen dhe Hito Çakon, duke nxjerrë në pah aftësitë e tyre drejtuese dhe vigjilencën revolucionare për demaskimin e veprimtarisë armiqësore të Beqir Ballukut. Ndër të tjera Enver Hoxha tha:
"Shokët Petrit Dume dhe Hito Çako, që të dy kanë merita se e kundërshtuan vijën e gabuar dhe tradhtare të Beqir Ballukut dhe luftuan vazhdimisht kundër pikëpamjeve të tij. Këtë meritë duhet t'ua njohim si këtyre të dyve, ashtu edhe kuadrove të tjerë të lartë të ushtrisë sonë... Të dy, si Petriti dhe Hitua, do të jenë zëvendësministra të lirë...".
Pra, ju kuptuat se ai po godiste vetëm Beqir Ballukun, ku ju për pak kohë do të bëheshit hetuesi i tij personal?
Sipas këtij diskutimi të Enver Hoxhës, teksa vlerëson kuadrot e lartë, ai lë të kuptohet se armik ishte vetëm Beqir Balluku.
Mehmet Shehu, në mbledhjen me kuadrot kryesorë ushtarakë në Durrës u shpreh:
"Beqir Ballukut nuk do t'i jepej asnjë kuadër tjetër i ushtrisë. 'Armik' është vetëm Beqir Balluku. Aktivi u tregua në lartësinë e duhur duke dënuar Beqir Ballukun si 'armik'. Beqiri mbeti vetëm. Ushtarakët janë bij të Partisë. Edhe ata kuadro që kanë gabuar, që janë përdorur nga Beqir Balluku si shkrues, si kalemxhinj për formulimin e 'Tezave të Zeza' kundër vijës së Partisë, janë të sëmurë, por nuk janë armiq. Partia do t'u japë dorën".
Por në praktikë ndodhi ndryshe apo jo?
Edhe pse u deklarua kështu, në praktikë ndodhi krejt ndryshe.
Enver Hoxha nuk mund të pajtohej me këto konkluzione. Ai nuk mund të ishte dakord që të dënohej vetëm Beqir Balluku, beniamin i tij, e të bëheshin zëvendësministra Petrit Dume dhe Hito Çako, që konsideroheshin besnikë të Mehmet Shehut dhe Hysni Kapos. Ngritja e tyre në përgjegjësi dhe fjalët e mira që tha Enver Hoxha në plenum ishin taktika e momentit.
Se për katër muaj ai do fillonte goditjen edhe ndaj tyre apo jo?
Në fillim të muajit dhjetor, pak muaj pas Plenumit V të KQ të PPSH-së, Hoxha mban fjalimin e tij me titull:
"Të pastrojmë me fshesën e hekurt të Partisë punën armiqësore të Beqir Ballukut".
Që donte të thoshte?
Sipas tij, nuk kishim të bënim me një veprim të veçuar armiqësor të një njeriu të vetëm, as vetëm me revizionimin e vijës ushtarake të Partisë dhe tezave të Këshillit të Mbrojtjes për Artin Ushtarak, por me një veprimtari më të gjerë dhe veprime më të thella kundër Partisë e popullit.
"Ne duhet të zbulojmë qëllimin dhe rrënjët e veprimtarisë armiqësore në ushtri", - theksoi Enver Hoxha.
Mbi bazën e fjalimit të Enver Hoxhës, për gati gjashtë muaj me radhë vazhduan mbledhjet e forumeve, organizatave bazë të Partisë, kolektivave të ushtarakëve për të zbuluar gjoja rrënjët e veprimtarisë armiqësore në ushtri. Në këtë periudhë mbledhjesh pafund, u vu re stresimi, lodhja, sfilitja e kuadrove ushtarakë.
Dhe kjo situatë e gjuetisë së veprimtarisë së Beqir ballukut u finalizua në dhjetor?
Po. Në fillim të muajit dhjetor 1974, u bë në Durrës një tjetër mbledhje me kuadrot kryesorë të ushtrisë. Në atë mbledhje nuk u diskutua veprimtaria armiqësore e Beqir Ballukut, por e Petrit Dumes dhe Hito Çakos. Në tribunën e mbledhjes ishin përsëri Mehmet Shehu, Hysni Kapo dhe Kadri Hazbiu.
Pas kësaj vijuan masat radikale ndaj tyre?
Duke bërë analizën e punës "për pastrimin me fshesën e hekurt të Partisë të veprimtarisë armiqësore të Beqir Ballukut", Byroja Politike e PPSH-së vendosi të përjashtonte nga radhët e ushtrisë shumë kuadro të lartë të saj, duke i quajtur ata një kastë të formuar nga armiqtë.
Plenumi VI i KQ të PPSH-së, mbledhur me 16-17 dhjetor të vitit 1974, dënoi Petrit Dumen dhe Hito Çakon, duke i quajtur ata tradhtarë dhe bashkëpunëtorë të Beqir Ballukut për organizimin e një "komploti", "puçi ushtarak", "grushti shteti me qëllim shkatërrimin e KQ të PPSH-së, përmbysjen e pushtetit popullor dhe vendosjen e një rendi borgjezo-revizionist".
Konkretisht, çfarë ka theksuar në atë plenum Enver Hoxha për Petrit Dumen dhe Hito Çakon?
Në këtë plenum Enver Hoxha ndër të tjera theksonte:
"Petrit Dume dhe Hito Çako janë jo më pak tradhtarë se Beqir Balluku. Ata kishin menduar që puçin dhe komplotin të zhvillonin më tej... Këta tradhtarë t'i zhveshim lakuriq dhe t'u japim dënimin e merituar".
Plenumi i përjashtoi nga KQ i PPSH-së Petrit Dumen, Hito Çakon dhe Rahman Parllakun dhe mori vendimin për t'ia dhënë gjyqit nën akuzën e organizimit të komplotit. Mbi këtë bazë Prokurori i Përgjithshëm sanksionoi arrestimin e tyre. Plenumi përjashtoi nga KQ i PPSH-së dhe Partia edhe Sadik Bekteshin dhe Dashnor Mamaqin.

(Vijon ...
(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

 

[Uarda]

Kristofor Martiro: Në zyrën e Hazbiut, Hysni Kapo më instruktoi për të shkuar në qelinë e Ballukut

Nga: FATOS VELIU

Zoti Martino, menjëherë si erdhët nga Korça ku ishit zëvendëskryetar i Degës së Punëve të Brendshme të atij rrethi, ju u caktuat në grupin hetimor të ekipit ushtarak që u cilësua "armik", madje juve u komanduat hetues i vetë Beqir Ballukut?
Nuk më kishte shkuar ndonjëherë në mend se do të isha një nga hetuesit e ish-ushtarakëve të lartë. Në fakt, nuk e dëshiroja një gjë të tillë.
Si u njoftuat apo si e morët detyrën e papritur, kur në atë kohë keni qenë nënkryetar i Degës së Punëve të Brendshme të Korçës?
Po, isha me detyrë në Korçë. Ka qenë saktësisht 15 dhjetori i atij viti, pra 1974-ës. U njoftova se duhej të nisesha urgjentisht për në Tiranë për t'u paraqitur në ministri.
Kush ju njoftoi saktësisht?
U njoftova nga zëvendësministri i Punëve të Brendshme, Feçorr Shehu.
Më merr në telefon zëvendësministri Feçorr Shehu dhe më pyet se çfarë pune kisha në dorë.
- Kam ca probleme në shqyrtim, - i thashë.
- Dorëzoja vartësit tënd, se do shkëputesh për një kohë të gjatë nga puna e Degës, dhe hajde me urgjencë në Tiranë. Duhet të paraqitesh në zyrën e ministrit sa më shpejt, - vijoi ai, pa më thënë se për se ishte fjala.
Ju, njiheshit me Feçorr Shehun?
Njihesha shumë. Kisha punuar me të.
Ju, as e mendonit për detyrën që do t'ju ngarkohej?
Fare. Ishte enigmë për mua ky nxitim. Nuk munda të nisesha të nesërmen, siç edhe më urdhëruan, pasi kisha në dorë disa çështje pune që nuk mund lija pa i zgjidhur. Kështu që u nisa një ditë me vonesë. Kur mbërrita, më dhanë vërejtje për moskorrektesën. Por pas mbërritjes, mësova nga zëvendësministri se isha caktuar në përbërje të grupit të hetimit të ushtarakëve, Beqir Balluku, Petrit Dume, Hito Cako dhe Rahman Parllaku, të cilët ishin arrestuar ato ditë si kishte përfunduar Plenumi VI i KQ të PPSH-së.
Pra, kur ju arritët në Tiranë, ishin arrestuar katër ushtarakët e lartë të kryesuar nga Beqir Balluku, ndërkohë që vonesa juaj nuk ju mundësoi të ishit në grupin e arrestimit të vetë Ballukut siç qenkëshit caktuar, apo jo?
Saktësisht ashtu siç thoni ju. Beqir Balluku, para arrestimit kishte qenë i internuar në Roskovec të Fierit. Ishte planifikuar nga drejtuesit e lartë të Ministrisë së Brendshme që të merrja pjesë edhe unë në arrestimin e tij, ndaj dhe më tërhoqën vëmendjen për ardhjen me vonesë.
Pas kësaj që ju tërhoqën vërejtje, pra pas caktimit në ekipin e arrestimit, juve mësuat se ishit caktuar hetues direkt i vetë kreut të atij grupi, apo si të thuash, ministrit historik të Mbrojtjes, Beqir Balluku?
Për hetimin e ish-ushtarakëve të sipërpërmendur, udhëheqja e Ministrisë së Brendshme kishte caktuar grup hetimor dhe grup operativ.
Dhe nga kush përbëhej grupi hetimor?
Në grupin hetimor, përveç meje, ishin caktuar edhe Kapllan Sako, me detyrë oficer në Drejtorinë e Hetuesisë në Ministrinë e Brendshme; Nevzat Haznedari, kuadër i lartë i Ministrisë së Brendshme; Elham Gjika, punonjës në Drejtorinë e Hetuesisë në Ministrinë e Brendshme; Rustem Hodo, zëvendëskryetar në Degën e Punëve të Brendshme Lushnje; Pelivan Luci, oficer në Drejtorinë e Hetuesisë në Ministrinë e Brendshme; Pirro Dauti, punonjës në Prokurori dhe Skënder Myftari, oficer drejtimi në Drejtorinë e Hetuesisë në Ministrinë e Brendshme.
Po në grupin operativ, i mbani mend emrat e kolegëve?
Në grupin operativ bënin pjesë oficerët e Ministrisë së Punëve të Brendshme, Shim Kolli, Çome Asimaqi, Lake Topallaj, Hysni Birce e ndonjë tjetër.
Kush ishte përgjegjësi i këtyre grupeve?
Përgjegjës i dy grupeve, gjatë gjithë kohës ishte zëvendësministri Feçorr Shehu.
Pse ishin dy grupe? Me se do të merreshin saktësisht dy grupet në atë proces, që mendoj se duhet të ketë qenë shumë delikat për vetë specifikën publike që kishte?
Grupi hetimor do të merrej direkt me hetimin e të pandehurve.
Po grupi operativ?
Grupi operativ do të merrej me grumbullimin e materialeve që kishin dalë në drejtim të tyre dhe do të organizonte punën agjenturore.
Konkretisht?
Për kombinacionet. Pra, të rekrutonte dhe drejtonte agjenturën, për të siguruar të dhëna mbi aktivitetin armiqësor të të pandehurve, me qëllim që të ndihmonin procesin hetimor, të gjenin dhe të pyesnin dëshmitarët etj.
Ma përshkruani dot momentin e caktimit të detyrës dhe instruktimit të posaçëm që ju kanë bërë?
Të dy grupet u mblodhën në paradhomën e zyrës së ministrit Kadri Hazbiu.
Pasi drejtuesi Feçorr Shehu verifikoi prezencën e të gjithëve, hymë në zyrën e ministrit të Brendshëm, Kadri Hazbiu. Aty ndodhej edhe sekretari i Komitetit Qendror të Partisë së Punës së Shqipërisë, Hysni Kapo. Pasi u përshëndetëm, ministri Hazbiu na tha se ishim caktuar të hetonim komplotistët në ushtri.
Vetëm aty na u tha se pikërisht neve, partia na kishte ngarkuar të bënim hetime për këta 'armiq', 'komplotistë' në krye të ushtrisë.
Hysniu, kishte ardhur në zyrën e Kadriut të bënte takim posaçërisht me juve?
Po, pikërisht. Ai ishte ulur në të djathtë të Kadriut, Feçorri në krah të majtë dhe ne të tjerët rreth tavolinës së ministrit. Feçorri i tha:
- Kanë ardhur të gjithë.
Pas kësaj, u ngrit Kadriu dhe tha: "Partia ju ka ngarkuar juve të hetoni puçistët, komplotistët. Partia ka besim që do e çoni deri në fund. Por kini kujdes që hetimi të bëhet korrekt, pa presione e pa dhunë. Kjo ishte porosia…."
Porositë që ju dha në këtë detyrë kaq të mprehtë?
Sipas tyre, kjo detyrë ishte delikate, por partia kishte besim tek aftësitë tona etj., etj. retorika të kësaj natyre që mund t'i mendosh edhe vetë.
Jam shumë kurioz zoti Kristofor, se çfarë ju ka thënë vetë Kadri Hazbiu në ato momente, i cili besoj se as që mund ta mendonte se pikërisht gjashtë vjet më mbrapa, vetë ai do të ishte i arrestuari i radhës, me të njëjtën akuzë që rëndonte tashmë mbi kolegët e tij?
Kadriu Hazbiu na porositi që të ishim korrektë me të pandehurit. Pra e vërteta është se ai na porositi në veçanti dhe me shumë vëmendje, që, nuk duhet të përdornim dhunë fizike, presion apo dhunë psikologjike.
Po Hysni Kapo, për çfarë ju porositi në këtë moment kritik kur juve do të nisnit hetimin specifik?
Edhe porosia e posaçme e Hysni Kapos ishte në atë merak që paraqiti ministri, që të kishim kujdes që hetimi të bëhej korrekt, por e veçanta e porosive të tij ishte që njëkohësisht të ishim të vëmendshëm, se këta 'armiq' kishin qenë në krye të dikasterit ushtarak dhe mund të mundoheshin të implikonin edhe njerëz të mirë dhe të ndershëm.
Si u shpreh Kapo saktësisht?
Pas tij, siç të thashë e mori fjalën Hysni Kapo, duke thënë:
"Partia ju ka besuar juve, por kini kujdes, se këta kanë qenë në sfera të larta dhe mundet të implikojnë dhe njerëz pa të drejtë nga udhëheqja"
Domethënë, do përmendnin emra?
Po, mund të përmendnin emra figurash të larta, pasi edhe rrethi që kanë qenë këta, ka qenë rreth i lartë. Kështu, mund të implikonin dhe me keqdashje.
Jam kurioz zoti Martiro, se çfarë orientimesh kishit për t'u mbështetur në hetimin e akuzës. Pra, ku do të mbështeteshit juve për të vërtetuar armiqësinë e tyre, siç kishte thënë Enver Hoxha?
Sipas porosive të tyre, pra të Hysni Kapos dhe Kadri Hazbiut, ne grupi i hetimit duhej të studionim materialet e Plenumeve V dhe VI të KQ të PPSH-së, fjalimet e Enver Hoxhës në mbledhjet e Byrosë Politike, një material që ishte hartuar pas kontrollit të Komitetit Qendror të Partisë në Ministrinë e Mbrojtjes për veprimtarinë armiqësore të "puçistëve", si dhe të gjitha materialet e tjera të dala nga mbledhjet. Po kështu, do të bazoheshim në analizat e bëra në ushtri e terren, si dhe të dhënat e agjenturës e të dhëna të tjera, konspektimin e këtyre materialeve, dhe mbi bazë të tyre të hartohej plani për hetimin e të pandehurve.
Unë doja të dija zoti Martiro, se kur pikërisht ju caktuan juve të ishit hetuesi i posaçëm i vetë Beqir Ballukut, pasi deri tani më theksuat për grupin e hetimit. Por kam parasysh se edhe ju hetuesit ju kishin planifikuar sipas rëndësisë, pasi nuk mund të kishte të njëjtën vlerë hetuesi që ishte i Rrahman Parllakut për shembull, me ju që ishit i vetë kreut të grupit apo i ish- zëvendëskryeministrit apo ministrit të Mbrojtjes, Beqir Balluku?
Në këtë mbledhje për të cilën ju fola, që na thërriti në zyrën e tij Kadri Hazbiu, në prezencën e Hysni Kapos na u komunikua edhe ndarja e hetuesve.
Pra pikërisht në atë mbledhje ku u mblodh tërë grupi i hetimit ju caktuan dhe përkatësinë e hetimit?
Po, po, menjëherë në atë takim. Nevzat Haznedari dhe unë u caktuam për hetimin e Beqir Ballukut. Kapllan Sako dhe Rustem Hodo, do të ishin hetuesit e Petrit Dumes. Elham Gjika dhe Pelivan Luci do të -merreshin me hetimin e Hito Cakos, ndërsa Pirro Dauti dhe Skënder Myftari do të hetonin Rrahman Parllakun.
Kush ishte ky Nevzat Haznedari në atë kohë për ju, me të cilin ju caktuan të punonit bashkërisht në hetimin e Beqirit, por që, me sa kam informacion, pas pak kohësh e hoqën, duke jua lënë juve krejt hetimin e tij?
Nevzat Haznedari ishte kuadër i lartë në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Ishte marrë në të shkuarën me hetuesinë e të dënuarve politikë, por nuk e kisha njohur nga afër. Tashmë na duhej të punonim të dy në hetimin e Beqir Ballukut, marrja në pyetje e të cilit incizohej.
Pse e hoqën Haznedarin nga hetimi i Beqir Ballukut duke jua lënë vetëm juve në atë çështje? Pra, mos kemi të bëjmë me elementë sekretë që mund të zbërtheheshin gjatë hetimit, të cilat nuk duhej t'i merrnin vesh më shumë se dy persona?
Jo, nuk ishte çështje sekreti, por Haznedari përdorte një gjuhë shumë të ashpër karshi të pandehurit Beqir Balluku, madje shumë ofenduese, aq sa në shumë raste ky i fundit nervozohej. Siç duket, udhëheqësit e lartë të ministrisë e kishin vërejtur sjelljen jokorrekte të Haznedarit gjatë dëgjimit të seancave të pyetjeve, ndaj dhe e larguan nga hetimi i ish-ministrit të Mbrojtjes dhe e ngarkuan me detyra të tjera. Më urdhëruan që me këtë hetim do të merresha vetëm unë.
Si e pritët këtë detyrë, që mendoj se ishte shumë kritike, jo vetëm për faktin se kishit të bënit me një figurë qendrore siç ishte Beqir Balluku, por edhe se ju nuk ishit hetues në profesion me sa di unë, apo jo?
Ashtu është, siç thoni ju, që një detyrë e tillë ishte shumë specifike, e cila për hir të së vërtetës, gjashtë vjet më vonë, kur u godit grupi i Mehmet Shehut dhe Beqir Ballukut, më kushtoi arrestimin, prej të cilit dola nga burgu vetëm pas viteve '90-të kur u liruan të dënuarit politikë, se në të kundërt nuk do të kisha dalë i gjallë. Arrestimi im, për kuriozitet u bë pas akuzës se paskësha fshehur deponimet e Beqir Ballukut, që kishte folur për Kadri Hazbiun dhe kreun e grupit agjenturor, Mehmet Shehu. Pra fshehja që unë u kisha bërë deponimeve të Beqirit, kishte bërë të mos zbulohej në kohë grupi madhështor i agjenturës së kryesuar nga Mehmet Shehu. Me një fjalë broçkulla, por t'i thashë që të kuptonit se çfarë specifike kishte detyra ime.
Pra juve, pavarësisht se Beqir Balluku ishte nën hetimin tuaj, nën akuzën direkte të Enver Hoxhës si "Armik i Partisë dhe i popullit", sërish ruanit konsideratë për të besoj, aq sa nuk mundeshit ta shikonit si armikun tuaj, apo jo?
Nuk ishte e lehtë për mua të kryeja detyrën e ngarkuar, pasi kisha të bëja me hetimin e një komunisti dhe luftëtari të vjetër të Luftës Nacionalçlirimtare, të një personaliteti ushtarak dhe politik, ish-anëtarin e Byrosë Politike të KQ të PPSH-së, ministrin e Mbrojtjes për një kohë të gjatë dhe njeriun e njohur në opinionin publik.
E vërteta është se, siç e thatë dhe ju, unë në atë kohë, edhe pse kisha studiuar për drejtësi, nuk isha marrë me sektorin e hetuesisë.
Po si menduat t'ia dilnit mbanë një situate të tillë, kur e dinit se gjithçka monitorohej nga vetë Enver Hoxha?
Më duhej të studioja të gjitha materialet që e akuzonin Beqirin. Të njihesha me problemet ushtarake, tezat e Këshillit të Mbrojtjes dhe me antitezat e ish-ministrit, me terminologjinë ushtarake e të tjera. Duhej të zhvilloja një hetim objektiv, bazuar në ligj. Të vendosja marrëdhënie korrekte me të pandehurin dhe personat e tjerë që lidheshin me procesin hetimor. Këtyre parimeve iu përmbajta gjatë gjithë kohës së hetimit.
Jam kurioz për trajtimin që i bëhej Beqir Ballukut dhe gjithë grupit në përgjithësi, duke filluar që nga ai ushqimor. Si ishte ai?
Sipas porosive të ministrit Kadri Hazbiu, ndaj këtyre të pandehurve do të kishte një trajtim ndryshe, krahasuar me të arrestuarit e tjerë. Për të do të kishte një regjim të veçantë ruajtjeje, normë më të mirë ushqimi, dhe do të gatuhej në një kuzhinë më vete. U vendos një komandë e veçantë për këta të arrestuar, e cila nuk varej nga komanda e Burgut 313. Ata do të kishin edhe një mjek të tyre. Hetimi i tyre do të bëhej në burg. Secili i pandehur kishte dhomën e tij në katin e tretë të Burgut 313. Dhomat ishin të mëdha, të shtruara me dërrasa, por me dritare të vogla. Ishte urdhëruar komanda e burgut për regjimin e të pandehurve, që përfshinte mbajtjen e skafandrës kur vinin në hetuesi, për të evituar ndonjë ngjarje, vetëvrasje, duke e përplasur kokën në mur e hekura. Në dhomën e të pandehurit qëndronte një rojë ditë e natë.

(Vijon ...
(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

 

[Uarda]

Hetuesi: U trondita, Balluku, në qeli me skafandër

NGA: FATOS VELIU

Vijon dëshmia ekskluzive e hetuesit të Beqir Ballukut, mbi
të panjohurat çuditshme që kanë ndodhur në 11 muajt e qelisë misterioze të ministrit historik të Mbrojtjes dhe kryetarit të njësiteve guerile të kryeqytetit, Beqir Balluku.
*- Veprimet e Kristofor Martiros, kur doli nga zyra pompoze e ministrit Kadri Hazbiu, ku kishte marrë mbi shpatulla detyrën më të vështirë që kishte menduar ndonjëherë, për të përgatitur pikërisht dosjen e ekzekutimit të kryegjeneralit të famshëm të vendit.
*- Momenti dramatik, kur Martiro bëri takimin e parë me njeriun që e kishte ndeshur vetëm tribunave festive të udhëheqjes së atëhershme.
*- Çfarë ndjeu në çastet kur ish-ministrin ia sollën në dhomën e hetuesisë, të superprangosur dhe përçudnuar me rroba ushtari dhe skafandër në kokë?
*- Cilat qenë veprimet e para të Ballukut, teksa u ul i rraskapitur përballë hetuesit, nën rënkimin e dhimbshëm të frymënxjerrjeje dëshpëruese të fortë?
*- Momentet e dhimbshme të veprimeve të tij të ulur në karrigen karakteristike të dhomës sekrete, teksa i komunikoheshin akuzat e tmerrshme të formuluara në zyrën politike të vetë Enver Hoxhës.
*- Situata e çliruese e krijuar në qënien e tij, kur Kristofor Martiro i tregoi se tashmë në qeli ndodheshin si armiq edhe Petrit Dumja e Hito Çakoja, të cilët i ishin kundërvënë në ditën më të zezë të jetës së tij.

Pra, në numrin e kaluar zoti Martiro e ndërpremë intervistën në çështjen e trajtimit që i bëhej në qeli Beqir Ballukut. Pra, ju thoni se duke filluar që nga norma e ushqimit, ai ka pasur një trajtim të veçantë, pra ekstra?
Jua thash edhe nga numri i kaluar se, sipas porosive të posaçme të ministrit Kadri Hazbiu, ndaj këtyre të pandehurve u vendos që të kishte një trajtim ndryshe, krahasuar me të arrestuarit e tjerë. Për të do të kishte një regjim të veçantë ruajtjeje, normë më të mirë ushqimi dhe do të gatuhej në një kuzhinë më vete. U vendos një komandë e veçantë për këta të arrestuar, e cila nuk varej nga komanda e Burgut 313. Ata do të kishin edhe një mjek të tyre.
Hetimi i tyre do të bëhej në burg. Secili i pandehur kishte dhomën e tij në katin e tretë të Burgut 313. Dhomat ishin të mëdha, të shtruara me dërrasa, por me dritare të vogla. Ishte urdhëruar komanda e burgut për regjimin e të pandehurve, që përfshinte mbajtjen e skafandrës kur vinin në hetuesi, për të evituar ndonjë ngjarje, vetëvrasje, duke e përplasur kokën në mur e hekura. Në dhomën e të pandehurit qëndronte një rojë ditë e natë.
Thatë që ju nuk ishit i specializuar si hetues, por gjithsesi si jurist që ishit, për të vërtetuar akuzën ndaj gjeneralëve të famshëm të vendit, të cilët vinin nga radhët drejtuesve të sprovuar të njësive partizane të luftës, morët instruktim për t'u bazuar në një sërë materialesh kryesisht politike. Pyetja ime ka të bëjë me fillimin e hetimit tuaj. Si proceduat... të themi?
Fillimisht studiuam materialet që na u vunë në dispozicion. Këto materiale ishin kryesisht fjalimet e Enver Hoxhës për veprimtarinë armiqësore të "puçistëve", siç quheshin zyrtarisht tashmë pas etiketimit që u kishte bërë Enver Hoxha. Materialet e Plenumeve V dhe VI të Komitetit Qendror të Partisë së Punës së Shqipërisë, materialet e ekipit të kontrollit të ushtruar në ushtri "Për veprimtarinë armiqësore të komplotistëve", në të cilat përcaktoheshin gjithashtu drejtimet kryesore të kësaj veprimtarie, si dhe materiale të tjera shtesë, që kishin të bënin me veprimtarinë në fjalë.
Pra këto ishin materialet bazë, që juve, ekipi i hetimit morët në dorë për të vërtetuar veprimtarinë armiqësore të ushtarakëve më të lartë të kohës, duke filluar nga vetë Beqir Balluku?
Po, po ato ishin materialet e para në të cilat më së shumti ishin formuluar akuzat dhe drejtimi ku ishin përqendruar këto akuza. Pas kësaj, si i studiuam me vëmendje se çfarë thuhej në ato materiale, ne hartuam planin hetimor mbi bazën e të cilit do të zhvilloheshin hetimet për të gjithë të pandehurit.
Në çfarë drejtimesh vendosët të planizonit hetimin ndaj ushtarakëve si grup?
Në bazë të planit hetimor, hetimet do të zhvilloheshin në këto drejtime kryesore:
1- * Mbi veprimtarinë armiqësore të të pandehurve kundër vijës së partisë në ushtri.
* Krijimi prej tyre i antitezave (materiali i zi) që u kundërviheshin Tezave të Këshillit të Mbrojtjes për Artin Ushtarak Popullor, për të revizionuar vijën ushtarake të partisë.
* Akuzat për sabotimin e fortifikimeve, stërvitjeve, shkollën e lirë e të tjera.
2- Një nga linjat e hetimit lidhej me akuzat për sabotimin e vendimeve të Komitetit Qendror të Partisë në vitin 1966;
* Për heqjen e gradave;
* Krijimin e komiteteve të partisë;
* Vendosjen e komisarëve politikë në ushtri, me qëllim që të luftonin vijën ushtarake të partisë dhe ta zëvendësonin atë me një vijë revizioniste e kundërrevolucionare;
* Të asgjësonin rolin udhëheqës të partisë e karakterin revolucionar të ushtrisë;
* Ta kthenin atë në ushtri kazerme;
* Të përshtatshme për puç e komplot ushtarak.
* - Ata akuzoheshin se kishin krijuar një Komitet Qendror brenda KQ të PPSH-së, si një strukturë të veçantë dhe se kishin bërë mbledhje, shtruar aty probleme, duke u shkëputur kështu nga Komiteti Qëndror i Partisë së Punës së Shqipërisë.
3- Linja tjetër e hetimit lidhej me akuzat për veprimtari armiqësore në frontin ideologjik për të sabotuar vijën, parimet e normat marksiste-leniniste të partisë.
* Të pandehurit akuzoheshin se në ushtri nuk punoheshin materialet e partisë dhe komandantit suprem, Enver Hoxha, ndërsa përhapeshin materiale të përkthyera politike dhe ideologjike revizioniste dhe borgjeze.
* Për materialet thuhej se ishin kryesisht përkthime nga literatura sovjetike dhe e vendeve të Traktatit të Varshavës.
4- Problemet ekonomike në ushtri përbënin linjën e fundit në hetimin e të pandehurve. Ata akuzoheshin për veprimtari antiligjore në fushën ekonomike në ushtri.
* Do të hetoheshin sidomos normat;
* Rregulloret që ishin nxjerrë për administrimin ekonomik;
* Shpërdorimet;
* Përvetësimet… e të tjera.
Sipas materialeve, dilte se këto norma ishin në kundërshtim me normat e përgjithshme të drejtimit ekonomik, që u konsideruan si "veprime të një shteti brenda shtetit".
Le të ndalemi tani vetëm te Beqir Balluku, ku ju keni bërë hetimin e akuzave të tij. Cilat ishin saktësisht akuzat dhe si operuat në procesin e hetimit të ish-ministrit të Mbrojtjes, Beqir Balluku?
Siç jua thashë një herë dhe po jua përsëris sërish, pasi mbaruam studimin e materialeve që na ishin vënë në dispozicion për veprimtarinë armiqësore të të pandehurve, përpiluam planin hetimor, caktuam drejtimet e hetimit dhe pyetjet për linjën e parë. Pra, kjo u bë dhe për Beqir Ballukun.
Kur kanë filluar saktësisht hetimet ndaj tyre?
Hetimet për katër të pandehurit saktësisht filluan më 20 dhjetor. Pra, më 20 dhjetor të vitit 1974, fill mbas komunikimit të akuzës, filloi zyrtarisht procesi hetimor ndaj tyre.
Akuza iu komunikua në fillim Beqir Ballukut. Më pas, me të u njohën Petrit Dume, Hito Çako dhe Rrahman Parllaku.
Çfarë hollësish mban mend nga situata me Beqir Ballukun në çastin e komunikimit të akuzës, pasi kam parasysh se ai e dinte se u arrestua vetëm për tezat e cilësuara "të zeza", ndërsa më lartë ju më cituat një sërë akuzash, të cilat i paskëshin varrosur pa nisur fare procesi hetimor?
Nuk më hiqet nga mendja momenti kur iu lexua akuza Beqir Ballukut. Ish-ministrin e sollën në dhomën e hetimit. Ai u mbush me frymë thellë dhe pastaj e nxori atë ngadalë, duke na vështruar neve.
Si ishte veshur?
Kishte veshur rroba ushtari dhe në kokë mbante skafandër. Rrinte i vrenjtur në fytyrë.
Rojet i thanë të zinte vend atje ku rrinin të pandehurit. Sapo u ul, pëllëmbët e duarve i vuri mbi gjunjë. Ishte i nervozuar, por e përmbante veten.
E ndiqja me vëmendje reagimin e tij gjatë kohës që Prokurori i Përgjithshëm i komunikonte akuzën. Ndjeja keqardhje se po e shihja në një gjendje krejt të papërshtatshme. Po akuzohej për tradhti një nga luftëtarët heroikë kundër fashizmit, përgjegjësi i njësiteve guerile të Tiranës, komandanti i Brigadës II Partizane, anëtari i Byrosë Politike dhe Deputeti i Kuvendit Popullor.
Pra, për ta përsëritur dhe një herë pyetjen, do të doja në mënyrë të përmbledhur se kush ishin saktësisht akuzat e tij?
Beqir Balluku u akuzua; "Për tradhti të lartë ndaj shtetit", "Krijim të një organizate kundërrevolucionare në bashkëpunim me persona të tjerë", "Përgatitjen e një `komploti', `puçi ushtarak' me qëllim përmbysjen e pushtetit popullor", "Sabotimin e orientimeve të partisë për revolucionarizimin e ushtrisë", "Agjitacion dhe propaganda me rrezikshmëri të theksuar shoqërore", "Për veprimtari antiligjore në fushën ekonomike të ushtrisë", etj. Në Kodin Penal në atë kohë ekzistonte vetëm një paragraf, që e parashikonte si figurë krimi agjitacionin dhe propagandën, kur bëhej thirrje për minimin dhe rrëzimin e pushtetit popullor me një sanksion deri 10 vjet heqje lirie. Në kohën e arrestimit të ushtarakëve, këtij neni iu shtua paragrafi dytë "Agjitacion e propagandë me rrezikshmëri të theksuar
shoqërore, që parashikonte një sanksion deri në vdekje. Akuza që i bëhej Beqirit dhe ushtarakëve të tjerë nga Prokurori i Përgjithshëm ishte e njëjtë me ato ç'ka ishin diskutuar dhe thënë nga udhëheqja e partisë. Ndryshimi ishte se tani ato akuza komunikoheshin nga një organ ligjor.
Më shpjegoni zoti Martiro, reagimin apo situatën e Ballukut, teksa i lexonit akuzat për të cilat do fillonte hetimi ndaj tij. Mund të më përshkruani nëse reagonte?
Beqiri ishte tejet i përqendruar gjatë leximit të akuzës. Ai kujtonte se partia e kishte dënuar vetëm për problemin e antitezave. Nuk dinte asgjë për arrestimin e të tjerëve; Petrit Dumes, Hito Çakos dhe Rrahman Parllakut, si bashkëpunëtorë të tij.
I dinte se ishin bërë zëvendësministra?
Po pra, se kur u shkarkua Beqiri në korrik dhe u dërgua në internim, Enver Hoxha e ngriti në qiell Petrit Dumen dhe Hito Çakon, duke i bërë zëvendësministra. Kështu që Beqiri tashmë mendonte se ata po gëzonin suksesin e grackës, që sipas tij, i kishin ngritur. Tashmë që u arrestuan, Beqiri nuk kishte dijeni që në të njëjtin moment ishin arrestuar edhe ata, madje brenda në godinën e Plenumit të Komitetit Qëndror. Beqiri me sa kuptova, e mendonte në çdo çast se kontradiktat që kishte me kolegët dhe kryesisht me Petritin, e kishin çuar në atë pikë dhe nuk i vinte mirë që ata të gëzonin suksesin e pabesisë ndaj tij. Kam parasysh këtu kur Petriti kishte deklaruar "se me Beqirin e ndanin çështje ideologjike".
Dhe arrestimin e kolegëve të tjerë e mësoi në çastin që i komunikohej zyrtarisht akuza?
Sapo e mësoi këtë, sikur u gjallërua. E kam fiksuar pamjen e tij në ato momente, u çel në fytyrë dhe nisi të lëvizte. Siç më ka thënë edhe gjatë hetimeve dhe që unë jua citova edhe një herë më lartë, Beqiri kishte një mllef ndaj Petrit Dumes dhe Hito Çakos, pasi i konsideronte ata si shkaktarë të dënimit të tij nga partia.
E pranoi akuzën e komunikuar nga prokurori?
Beqir Balluku nuk e pranoi akuzën për tradhti ndaj atdheut, krijimin e organizatës kundërrevolucionare për "puç" e "komplot" për përmbysjen e pushtetit popullor. Nuk pranoi as akuzën e agjitacionit e propagandës kundër partisë e pushtetit, madje kjo iu duk një akuzë e çuditshme. Ai pranoi se mund të kishte bërë gabime, ndoshta edhe faj, ku kishte dëmtuar partinë dhe ushtrinë, por pa qëllime kundër partisë. "Kam menduar se bëja detyrën dhe u shërbeja atyre", - u shpreh ish-ministri i Mbrojtjes, Beqir Balluku.
Po për fshesën e hekurt që ra mbi ushtrinë pas arrestimit të tij, çfarë mendimi kishte?
Ai nuk kishte asnjë dijeni as për "fshesën e hekurt" që ra mbi kuadrot e ushtrisë. Masat që ishin marrë ndaj tyre, Beqiri i mësoi gjatë procesit hetimor. Atij nuk i erdhi mirë për këto dhe gjatë deponimeve nuk i ngarkoi ata me përgjegjësi. Akuzat ndaj katër të pandehurve ishin tejet të rënda, ndaj dhe i bëja pyetjen vetes se, a do të vërtetoheshin ato në rrugë hetimore.
Zoti Martiro, dua t'ju pyes juve drejtpërdrejt se çfarë mendimi kishit personalisht për akuzat që ngriheshin ndaj Beqir Ballukut, të cilat duhet t'i vërtetonit. Pra, fjala është: juve vetë a besonit se ata mund të ishin armiq të atyre kallëpeve që i cilësonin?
Unë kisha dyshimet e mia për ekzistencën e kësaj veprimtarie. Pavarësisht detyrës zyrtare që kryeja, në çdo çast i bëja pyetje vetes:
"Si ishte e mundur që të tradhtonin atdheun këta kuadro të lartë të ushtrisë, ish-drejtues në repartet partizane në luftën kundër okupatorit për çlirimin e vendit dhe vendosjen e pushtetit popullor? Si mund të ishin marrë vesh ata me njëri-tjetrin për të realizuar së bashku një "puç", "komplot" për rrëzimin e pushtetit të popullit dhe nuk doli njëri prej tyre që ta kundërshtonte dhe të sinjalizonte organet kompetente? Çfarë do të përfitonin këta kuadro më shumë se pozita që kishin në këtë pushtet me vendosjen e një pushteti borgjez-revizionist, kur edhe iu ishte afruar koha e pleqërisë?".
Po si mendonit për shkakun e këtyre akuzave? Pra, në atë kohë kur ju nuk ishit futur dhe vetë në burg, por ishit një njeri idealist në shërbim të partisë dhe të popullit, siç konceptohej në atë kohë, si mendonit se mund të ishin arsyet e akuzave të tyre?
Herë-herë mendja më shkonte se mos kishim të bënim me dezinformime të zbulimeve të huaja, të cilët ishin shumë të interesuar të shkatërrohej ushtria jonë, kuadrot e lartë, të cilët ishin edhe mburoja e atdheut. Mos kishim të bënim me një alibi, për ekzistencën gjoja të një komploti, që synonte likuidimin e kuadrove ushtarakë, të aftë dhe të përgatitur në akademitë ushtarake të Bashkimit Sovjetik nga të cilët kishin frikë për të realizuar qëllimet e tyre armiqësore. Këto dhe të tjera mendime, por hetimi do të tregonte gjithçka.
Dhe ku do bazoheshit për të provuar këtë fajësi të tyre?
Bazë e të dhënave dhe provave për të vërtetuar akuzat që u bëheshin të pandehurve ishin materialet e KQ të PPSH-së, kryesisht fjalimet e Enver Hoxhës, materiali i përpiluar nga KQ pas kontrollit në Ministrinë e Mbrojtjes, diskutimet që ishin bërë në reparte ushtarake dhe në popull.
Sigurimi i Shtetit ka pasur në atë kohë ndonjë të dhënë mbi fajësimin armiqësor të Beqir Ballukut, apo të ushtarakëve të tjerë?
Nuk kishim asnjë të dhënë për veprimtari armiqësore për këta të pandehur nga organet e Zbulimit dhe Kundërzbulimit të Sigurimit të Shtetit.
Enver Hoxha në fjalimet e tij ka deklaruar se "puçin dhe komplotin në ushtri e zbuloi partia dhe udhëheqja e saj". Ai kritikon organet e Sigurimit të Shtetit, për të cilët thotë se nuk kishin marrë asnjë të dhënë, nuk kishin informuar partinë për ekzistencën e tij. Është e vërtetë se organet e Sigurimit nuk kishin të dhëna për ekzistencën e këtij "puçi", "komploti".
Me këtë dua të them se janë trillime, ato që shkruhen në ndonjë libër apo dhe të përditshme se "komplotin" e zbuloi agjenti i Sigurimit, që ndodhej në Shtabin e Përgjithshëm të Ushtrisë, apo "Gjenerali i penduar", e të tjera të pavërteta.

( Vijon ...
(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)